Trzustka to skomplikowany i bardzo delikatny narząd, który spełnia istotne dla organizmu funkcje związane z działaniem przewodu pokarmowego i z metabolizmem cukrów. Ze względu na lokalizację trzustkę dość trudno bada się klinicznie. Wielką pomoc stanowią badania obrazowe.

Budowa i funkcja trzustki

Trzustka jest narządem leżącym poprzecznie w tylnej części jamy brzusznej, na wysokości pierwszego i drugiego kręgu lędźwiowego. Anatomicznie składa się z głowy przylegającej do dwunastnicy, trzonu i ogona. Pełni dwie podstawowe funkcje: wewnątrzwydzielniczą (realizowaną przez tzw. wyspy Langerhansa) i zewnątrzwydzielniczą, za którą odpowiedzialne są komórki pęcherzykowe.

Wyspy wydzielają hormony, które przedostają się do krwi i regulują poziom glukozy (insulina i glukagon). Zaburzenia tej funkcji mogą być przyczyną cukrzycy.

Po co nam trzustka? Odpowiedź znajdziesz w naszym filmie 

Bóle trzustki związane są głównie z działaniem komórek pęcherzykowych. Wydzielają one sok trzustkowy. Przez przewody trzustkowe dostaje się on do przewodu żółciowego wspólnego, a z niego, przez brodawkę dwunastniczą (Vatera), do dwunastnicy. Zawarte w soku liczne enzymy biorą udział w trawieniu pokarmów.

Ból trzustki – jak i gdzie się pojawia?

Bóle trzustki pojawiają się najczęściej po spożyciu obfitego, bogatego w tłuszcze posiłku, szczególnie jeśli towarzyszy mu picie alkoholu. Chory skarży się zwykle na tępy, ćmiący, ale intensywny ból w przedniej części brzucha, powyżej linii pępka. Ból może promieniować w stronę lewego podżebrza lub dalej – do kręgosłupa. Bywa na tyle silny, że chory układa się z podkurczonymi nogami na boku lub leży na wznak z uniesionymi kolanami.

Niektórzy pacjenci odczuwają ból trzustki jako tępy ból pleców w okolicy lędźwiowej. Dopiero badanie lekarskie pozwala stwierdzić, że w typowym, opisanym powyżej, miejscu jest wyraźna bolesność uciskowa. Bólowi trzustki często towarzyszą bóle głowy, wzdęcia i intensywne nudności. Chory wymiotuje, początkowo treścią pokarmową, a później śluzową lub żółciową.

Tego typu objawom może towarzyszyć podrażnienie otrzewnej – ból staje się bardziej rozlany, powłoki brzucha mogą być miernie napięte. Pojawiają się typowe objawy otrzewnowe (bolesność przy opukiwaniu i kaszlu, miejscowo dodatni objaw Blumberga).

Dolegliwości ustępują zwykle po kilkudziesięciu minutach – samoistnie lub po podaniu leków rozkurczowych i hamujących układ przywspółczulny, które m.in. zmniejszają wydzielanie soku trzustkowego.

Jeśli ból nie ustępuje, jego obszar powiększa się, a ogólny stan chorego pogarsza się (spadek ciśnienia, duże przyspieszenie tętna, pocenie się i osłabienie), należy szybko skontaktować się z lekarzem.

Inny typ objawów stanowią często nawracające (bez prowokacji posiłkiem) albo przewlekłe bóle trzustki, którym nie towarzyszą dodatkowe symptomy. W tym wypadku również potrzebne jest dokładne zbadanie chorego.

Zobacz nasz film i dowiedz się co może sugerować, że trzustka nie działa jak trzeba

Ból trzustki – diagnostyka i przyczyny dolegliwości

Diagnozowanie bólu trzustki opiera się o techniki obrazowe i badania laboratoryjne. Najczęściej wykorzystywane metody to ultrasonografia, tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny. Pozwalają one rozpoznać nieprawidłowości budowy narządu i dróg wyprowadzających, stany zapalne oraz inne przewlekłe procesy chorobowe, takie jak:

• torbiele i zwapnienia trzustki,
  
• zmiany zwłóknieniowe lub zanikowe (będące często zejściem ostrego zapalenia trzustki)
  
• ropnie okołotrzustkowe,
  
• nowotwór złośliwy trzustki.
  

Obrazowanie pozwala skontrolować stan dróg żółciowych i brodawki Vatera, gdyż bóle trzustki mogą być jednym z wczesnych objawów niedrożności brodawki dwunastniczej (spowodowanej najczęściej jej zablokowaniem przez kamień żółciowy).

Badania laboratoryjne pełnią rolę pomocniczą w rozpoznawaniu zmian zapalnych. Poziom amylazy może być znacząco podwyższony. Przy normie z górną granicą 125–160 jednostek na litr (U/l) poziom w ostrym zapaleniu może przekraczać nawet 1500 U/l.

Rozpoznanie niedrożności przewodów żółciowych i brodawki Vatera może być potwierdzone przez stwierdzenie podwyższonego poziomu bilirubiny.

Bóle trzustki – domowe sposoby

Leczenie w domu napadowych bólów trzustki polega głównie na podawaniu leków rozkurczowych i hamujących wydzielanie soku trzustkowego. Jeśli chory ma nudności i wymioty, leki te powinny być aplikowane w formie czopka lub iniekcji domięśniowej.

Podstawowym działaniem jest zapobieganie incydentom bólowym. Ważną rolę odgrywa odpowiednia dieta: jeść trzeba częściej, ale w mniejszych porcjach. Należy unikać pokarmów smażonych, wędzonych. Dieta powinna być lekkostrawna i niskotłuszczowa. Nie powinno się spożywać alkoholu i palenia papierosów.

Po napadach bólu dobrze jest przez 12–24 godziny zachować ścisłą dietę (co pozwoli zmniejszyć wydzielanie soku trzustkowego), a potem sukcesywnie włączać lekkostrawne pożywienie wysokobiałkowe, zaczynając od kleików, sucharów, płatków owsianych. Stopniowo można uzupełniać jadłospis o chude sery, ryby i mięso, gotowane warzywa i ziemniaki, pszenne pieczywo i masło.

Niezależnie od skuteczności domowych sposobów należy zgłosić się do lekarza w celu przeprowadzenia badań trzustki. Pozwoli to wykluczyć groźne dla zdrowia i życia przyczyny dolegliwości, takie jak np. rak trzustki.