Bisfosfoniany to leki mające ogromne znaczenie w przebiegu chorób, którym towarzyszy wzmożona utrata tkanki kostnej. Główne wskazania to choroby nowotworowe, choroba Pageta, szpiczak mnogi czy przerzuty nowotworowe do kości. Czasami są stosowane również w innych jednostkach chorobowych przebiegających ze wzmożoną łamliwością kości i obniżoną gęstością mineralną kości.

Bisfosfoniany – jak działają?

Bisfosfoniany to analogi naturalnych pirofosforanów. Mają bardzo duże powinowactwo do składników mineralnych kości, ponieważ potrafią łączyć się z hydroksyapatytami, czyli mineralnymi rusztowaniami tkanek kostnych. W miejscach, gdzie przebudowa kości jest największa, bisfosfoniany zostają wbudowane w miejsca wiązań na hydroksyapatytach. Ilość wbudowanych do kości bisfosfonianów zależy od aktualnego zapotrzebowania. Te, które nie zostały wykorzystane, wydalane są przez nerki. Rolą bisfosfonianów jest powstrzymanie rozpadu tkanki kostnej. Bardzo mocno wysycają układ kostny, stąd też wynika ich skuteczność w leczeniu chorób układu kostnego.

Bisfosfoniany działają od razu, jednak by wypełniły swoje zadanie, trzeba poczekać około 3 miesiące. Tyle czasu potrzeba, by kości się nimi wysyciły i resorpcja została zahamowana. Najczęściej stosuje się doustne bisfosfoniany. Celem szybszego zahamowania procesów resorpcji można zastosować bisfosfoniany dożylne, które szybciej osiągają cel. Wynika to z tego, że bisfosfoniany cechuje bardzo duża hydrofilność. Po doustnym podaniu niewielki procent zostaje wchłonięty z przewodu pokarmowego. Dodatkowo tylko połowa wchłoniętego leku zostaje wychwycona i zaabsorbowana przez kości.

Doustne przyjmowanie bisfosfonianów przez chorych bywa często dla nich kłopotliwe. Po codziennym doustnym przyjęciu tego leku, chory musi przebywać w pionowej pozycji około 30 min, powstrzymać się od jedzenia przez 2 godziny przed przyjęciem leku i około 30 min po jego zażyciu. Dodatkowo wywołuje on nieprzyjemne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Dlatego też opracowano nowe preparaty, które mogą być podawane tylko raz na tydzień (alendronian, ryzedronian) lub raz na miesiąc (ibandronian, ryzedronian). Ponadto dostępne są również preparaty dożylne (pamidronian, kwas zoledronowy i ibandronian), które są rzadziej używane, jednak pozwalają wyeliminować przykre dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego. Niestety po dożylnym podaniu częściej obserwuje się inne skutki uboczne, jak bóle głowy, mięśni, stawów, wzrost temperatury.

Wskazanie do stosowania bisfosfonianów

Bisfosfoniany poprzez hamowanie rozpadu tkanki kostnej są wykorzystywane w leczeniu chorób układu kostnego, w mechanizmie których dochodzi do degradacji substancji mineralnych w kości pod wpływem osteoklastów. Wskazania do stosowania bisfosfonianów:

• osteoporoza (młodzieńcza, pomenopauzalna, starcza);
  
• osteoporoza indukowana leczeniem glikokortykosteroidami;
  
• osteoporoza związana z przeszczepieniami;
  
• osteoporoza wywołana niedoborem androgenów;
  
• osteoporoza wynikająca z unieruchomienia;
  
• choroba Pageta;
  
• wrodzona łamliwość kości;
  
• hiperkalcemia;
  
• przerzuty nowotworowe do kości.
  

Terapia bisfosfonianami – o czym należy pamiętać

Poza stosowaniem bisfosfonianów bezwzględnie należy pamiętać również o odpowiedniej dawce witaminy D i wapniu zarówno przed, jak i w trakcie leczenia. Powinny o tym pamiętać przede wszystkim osoby w starszym wieku, z upośledzoną czynnością nerek, z niedoborami pokarmowymi czy o niedostatecznej ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Spadek ilości witaminy D uniemożliwia odpowiednie wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego. Wywołuje to często wtórną nadczynność przytarczyc, czyli nadmierną produkcję parathormonu przez przytarczyce, a następnie zwiększoną utratę wapnia z kości, by utrzymać odpowiednie stężenie wapnia we krwi. Warto mieć to na uwadze, aby leczenie bisfosfonianami nie okazało się bezcelowe, jeśli samemu generuje się nadmierną utratę masy kostnej.

Bisfosfoniany – skutki uboczne

Najczęstsze objawy niepożądane stosowania bisfosfonianów to dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego, np. nudności, bóle brzucha. W przypadku preparatów dożylnych mogą wystąpić bóle głowy, mięśni, stawów i niewielki wzrost temperatury.

Do innych, bardzo rzadkich, jednak opisywanych skutków ubocznych bisfosfonianów należą:

• martwica żuchwy, występująca raczej u około 1% pacjentów onkologicznych, a na pewno rzadziej u pacjentów leczonych bisfosfonianami z powodu osteoporozy. Duży wpływ na wystąpienie tego powikłania ma zła higiena jamy ustnej, chemioterapia, protezy, duże dożylne dawki leku;
  
• migotanie przedsionków, choć jak na razie nie zostało udowodnione, by rzeczywiście leczenie bisfosfonianami korelowało z częstością występowania migotania przedsionków;
  
• hipokalcemia;
  
• ostra reakcja zapalna, występująca u około 20% pacjentów po pierwszym wlewie bisfosfonianów;
  
• bóle kostno-stawowe;
  
• nadżerki błony śluzowej przewodu pokarmowego;
  
• upośledzenie czynności nerek.