Biblioterapia to dział arteterapii – dziedziny opartej na założeniu, że kontakt ze sztuką pomaga ludziom osiągnąć wgląd w ich problemy, rozwijać umiejętności, redukować negatywne emocji, podnosić samoocenę itd. Proces terapeutyczny polega na interakcji pomiędzy uczestnikiem zajęć a dziełem, co następuje pod kierunkiem wykwalifikowanego arteterapeuty. W biblioterapii podstawowym narzędziem komunikacji jest literatura. Pracy terapeutycznej z dziećmi – bajkoterapii – służą bajki.

Biblioterapia – czemu służy leczenie poprzez literaturę?

Biblioterapia to rodzaj terapii zajęciowej, która polega na ukierunkowanym czytaniu odpowiednio wybranych fragmentów literatury, a następnie przepracowywaniu tematu pod kątem potrzeb uczestników zajęć. Działaniem biblioterapeutycznym mogą być objęte osoby:

• dotknięte chorobami i zaburzeniami psychicznymi,
  
• leczące się z uzależnień (np. alkoholizmu),
  
• borykające się z trudnymi do rozwiązania problemami,
  
• nieradzące sobie w codziennych, życiowych sytuacjach (np. osoby niepełnosprawne),
  
• pragnące rozwinąć swoje psychiczne zasoby.
  

Leczenie poprzez literaturę może służyć celom terapeutyczno-rehabilitacyjnym – udzieleniu psychicznego wsparcia, wzmocnieniu wiary w siebie i własne możliwości, redukcji stresu, lęku, zwalczeniu poczucia osamotnienia, niezrozumienia czy izolacji społecznej. Biblioterapia pełni też funkcję dydaktyczną – rozbudza wyobraźnię i procesy poznawcze, skłania do autorefleksji, analizowania własnych wyborów, kształtuje postawy moralne. Z zajęć biblioterapeutycznych można korzystać w celach profilaktycznych – pomagają one budować pozytywny obraz siebie i świata, utrzymać równowagę emocjonalną, kreatywnie wypełniać wolny czas.

Nad procesem terapeutycznym czuwa biblioterapeuta, którego rolą jest zdiagnozowanie potrzeb uczestników i dobór literatury pod ich kątem. Osoba taka powinna nie tylko mieć rozległą wiedzę na temat książek biblioterapeutycznych i technik ich praktycznego wykorzystania, ale też cechować się wysokimi umiejętnościami interpersonalnymi. Do prowadzenia biblioterapii przygotowują kursy organizowane m.in. przez Polskie Towarzystwo Biblioterapeutyczne.

Przebieg sesji biblioterapii

Zajęcia biblioterapii odbywają się po wstępnym rozpoznaniu potrzeb uczestników i doborze literatury adekwatnej do ich stanu zdrowia, życiowych doświadczeń, bieżących problemów, a także zainteresowań czytelniczych. Wielkość grupy i zastosowane metody kontaktu z dziełem zależą od okoliczności. Tekst może zostać odczytany na głos przez terapeutę lub uczestników, odtworzony z nagrania, przekazany do samodzielnej lektury. Następnie odbywa się rozmowa na jego temat. Omawiane są postawy bohaterów, rozważane alternatywne zakończenia ich historii. Często proponowane są także różne formy działań arteterapeutycznych – ilustrowanie przeczytanego tekstu, odgrywanie ról jego bohaterów.

Biblioterapia dla dorosłych

Biblioterapia służąca celom rozwojowym adresowana jest zarówno do osób borykających się z istotnymi problemami (np. utrata pracy), jak i chętnych do pogłębiania wrażliwości, rozwijania wyobraźni. Wykorzystuje się głównie literaturę, która przedstawia wybrane problemy i możliwe schematy ich rozwiązań.

W terapii osób z problemami emocjonalnymi czy behawioralnymi stosuje się teksty, które ułatwiają wgląd w samego siebie. Doświadczając identyfikacji z bohaterami, uczestnicy sesji mogą lepiej zrozumieć swoje przeżycia, zredukować napięcie emocjonalne, a także znaleźć siłę i inspirację do zmiany swojej sytuacji psychicznej.

Biblioterapię często prowadzi się w szpitalach, gdzie służy jako narzędzie wspomagające proces leczenia i rehabilitacji pacjentów. Literatura ma wówczas charakter dydaktyczny (pozwala chorym lepiej zrozumieć okoliczność związane ze stanem zdrowia), a także pełni funkcję relaksacyjną (zmniejszać stres związany z chorobą).

Bajkoterapia – cele biblioterapii dla dzieci

Bajkoterapia to metoda terapii i profilaktyki problemów emocjonalnych u dzieci w wieku od lat 4 do 9. Wykorzystywane są w niej bajki terapeutyczne – napisane specjalnie na potrzeby arteterapii dla najmłodszych. Dotyczą one konkretnych problemów do przepracowania, np. rozwodu rodziców, nieśmiałości w grupie rówieśników, lęku związanego z pójściem do szkoły, niechęci do sprzątania po sobie itd. Uczestnicząc w bajkoterapii, dziecko często nieświadomie przyswaja sobie przedstawione historie, dzięki czemu zyskuje lepsze zrozumienie rzeczywistości, uczy się samodzielnie rozwiązywać problemy, radzić sobie z negatywnymi emocjami, buduje swoje poczucie wartości.

Wyróżnia się trzy rodzaje bajek terapeutycznych:

• bajki psychoedukacyjne – bajki terapeutyczne dla dzieci agresywnych czy lękowych; służą redukcji napięć emocjonalnych, przedstawiają wzory zachowań pożądanych w określonych sytuacjach,
  
• bajki psychoterapeutyczne – dedykowane dzieciom, które konfrontują się z trudnymi sytuacjami; oswajają dziecko z okolicznościami, w których się znalazło, kompensują jego niezaspokojone potrzeby (np. bezpieczeństwa, akceptacji), pozwalają dostrzec jasne strony przykrego zdarzenia,
  
• bajki relaksacyjne – polegają na wizualizacji określonych stanów emocjonalnych – służą wyciszeniu, rozładowaniu napięcia, odprężeniu, regeneracji.
  

Podobnie jak w przypadku pracy z dorosłymi, małych czytelników zachęca się do rozmowy na temat przeżyć bohaterów czy ilustrowania przeczytanej bajki terapeutycznej, nie narzucając przy tym konkretnej interpretacji. Dziecko powinno samo odnaleźć sens przedstawionej mu historii, dzięki czemu – utożsamiając się z jej bohaterami – internalizuje przedstawione wzorce zachowań i sposoby myślenia.