Beta-blokery to leki nazywane też beta-adrenolitykami albo sympatykolitykami. Miana te pochodzą od alternatywnych nazw układu współczulnego (adrenergicznego, sympatycznego). Przyrostek -lityk oznacza, że leki z tej grupy mają na tę część autonomicznego układu nerwowego działanie hamujące.

Co to są beta-blokery?

Beta-blokery to leki działające na receptory beta części współczulnej układu autonomicznego (wegetatywnego). Podstawową funkcją tego elementu układu nerwowego jest zapewnienie organizmowi regulacji procesów niezależnych od woli człowieka, to jest oddychania, krążenia, działania układu pokarmowego czy moczowo-płciowego.

Układ autonomiczny jest podzielony funkcjonalnie i anatomicznie na dwie części: współczulną i przywspółczulną. Pierwsza z nich, pod wpływem hormonów: adrenaliny i noradrenaliny, pobudza organizm, zwiększa jego wydolność, pozwala reagować na duży stres, chorobę albo intensywnie pracować. Układ przywspółczulny (parasympatyczny), w którym głównym przekaźnikiem jest acetylocholina, ma działanie przeciwstawne.

Beta-blokery łączą się z receptorami typu beta układu współczulnego. W sytuacjach stresowych zmniejszają wpływ dużych stężeń adrenaliny na organizm. W zależności od rodzaju receptorów beta leki działają mocniej w obrębie serca i naczyń krwionośnych (typ beta-1) albo oskrzeli i przewodu pokarmowego (typ beta-2).

Beta-blokery nowej generacji

Ponieważ głównymi wskazaniami do stosowania beta-blokerów są schorzenia serca i nadciśnienie tętnicze, najważniejsze jest działanie tych leków na układ krążenia. Jednocześnie działanie adrenolityczne w płucach może spowodować szereg objawów ubocznych. Dlatego w leczeniu chorób serca stosuje się beta-blokery nowej generacji – selektywnie działające na receptory beta-1. Bardziej precyzyjna nazwa tej grupy preparatów to beta-blokery kardioselektywne, czyli wpływające wybiórczo na serce.

Zobacz także, jakie są objawy zawału serca u kobiet:

Działanie beta-blokerów

Beta-blokery wpływają na serce na kilka sposobów:

• zmniejszają częstość pracy serca (działanie chronotropowe ujemne),
  
• spowalniają przewodzenie impulsów elektrycznych w sercu (dromotropowe ujemne),
  
• redukują kurczliwość mięśnia sercowego (wpływ inotropowy ujemny).
  

Powoduje to spowolnienie pracy serca, zmniejszenie jego zapotrzebowania na tlen oraz poprawę przepływu wieńcowego.

Dodatkowymi efektami poprawiającymi warunki krążenia są:

• rozkurcz naczyń obwodowych (zmniejszający opory łożyska naczyniowego i ułatwiający sercu pracę),
  
• hamowanie układu hormonalnego renina-angiotensyna-aldosteron, którego aktywność powoduje wzrost ciśnienia tętniczego.
  

Beta-blokery działają również na oskrzela (powodując ich skurcz), na ośrodkowy układ nerwowy oraz zmniejszają w oku ciśnienie wewnątrzgałkowe.

Beta-blokery – wskazania

Wskazaniami do stosowania beta-blokerów są głównie choroba niedokrwienna i nadciśnienie tętnicze. Część leków skutecznie redukuje niektóre typy nadkomorowych lub komorowych zaburzeń rytmu serca.

Beta-blokery stosuje się również w migrenach, nadczynności tarczycy, a w postaci miejscowo stosowanych kropli – w jaskrze (chorobie oczu przebiegającej z podwyższeniem ciśnienia wewnątrzgałkowego).

Przeciwwskazania do stosowania beta-blokerów

Przeciwwskazaniami do stosowania beta-blokerów są przede wszystkim: niektóre typy zaburzeń rytmu, niewydolność krążenia, cukrzyca, astma oskrzelowa, przewlekła obturacyjna choroba płuc, choroba niedokrwienna o typie anginy Prinzmetala (objawiająca się napadami bólów wynikających z nagłego skurczu naczyń wieńcowych).

Beta-blokery – skutki uboczne

Beta blokery (szczególnie nieselektywne) mają wiele działań niepożądanych. Zalicza się do nich:

• bradykardię (nadmierne spowolnienie pracy serca),
  
• bloki przewodnictwa wewnątrz serca i zaburzenia rytmu,
  
• niewydolność krążenia,
  
• objawy neurologiczne, depresję, a nawet halucynacje,
  
• nasilenie duszności wynikającej ze skurczu oskrzeli w przebiegu chorób płuc,
  
• czasową impotencję,
  
• maskowanie wczesnych objawów hipoglikemii u osób chorych na cukrzycę.
  

Uważa się również, że długotrwałe stosowanie beta-blokerów może spowodować rozwój cukrzycy.

Beta-blokery – stosowanie w ciąży

Potrzeba zażywania beta-blokerów w okresie ciąży musi być szczegółowo przeanalizowana przez lekarza prowadzącego. Stosuje się w tym okresie tylko wybrane leki z tej grupy, zwracając uwagę na to, czy jest to bezwzględnie uzasadnione stanem ciężarnej. Należy również pamiętać o tym, że stosowanie leków beta-adrenolitycznych może przyspieszać wystąpienie cukrzycy ciężarnych i nasilać jej objawy.

U chorych karmiących piersią i leczonych beta-blokerami należy rozważyć zmianę terapii, gdyż przy dużych dawkach tych leków we krwi część preparatu może przenikać do pokarmu.

Beta-blokery na nerwicę i stres

Ze względu na adrenolityczne działanie beta-blokery okazują się przydatne w leczeniu objawów wegetatywnych stresu i nerwic, np. kołatania serca. Stosowanie beta-blokerów w takich stanach musi być poprzedzone konsultacją z lekarzem, ponieważ leki te mają silne działanie, wiele skutków ubocznych, a także niekorzystnych interakcji z innymi grupami farmaceutyków. Z tego względu beta-blokery nie są dostępne bez recepty.