Pochodne benzodiazepiny to leki działające przede wszystkim przeciwlękowo, uspokajająco, ale również nasennie i przeciwdrgawkowo. Jak można wywnioskować z ich działania, są wykorzystywane w terapii zaburzeń lękowych, u osób z zaburzeniami snu i nastroju, ale również w terapiach uzależnień u chorych z objawami abstynencyjnymi. Stosowane są też u chorych w stanie nadmiernego pobudzenia.

Benzodiazepiny – co to za leki?

Benzodiazepiny to jedne z najczęściej stosowanych leków w Polsce o działaniu uspokajającym i nasennym. Nie są to jednak leki zupełnie bezpieczne. Istnieje duże ryzyko związane ze stosowaniem tych substancji.

W Polsce dostępnych jest wiele preparatów pochodnych benzodiazepiny zróżnicowanych głównie pod względem czasu półtrwania. Wyróżnia się następujące leki z grupy benzodiazepin:

• diazepam,
  
• klonazepam,
  
• chlordiazepoksyd,
  
• bromazepam,
  
• alprazolam,
  
• midazolam,
  
• nitrazepam,
  
• oksazepam,
  
• lorazepam,
  
• temazepam.
  

Są to leki, których skuteczność stopniowo spada wraz z czasem trwania terapii. Określane jest to mianem tolerancji i oznacza, że aby osiągnąć dalej podobny efekt terapeutyczny, należy zwiększać sukcesywnie dawki leku. Już nawet po 2 tygodniach codziennego stosowania benzodiazepin ich skuteczność, np. w zakresie terapii bezsenności, znacznie spada. Ponadto, jeśli nagle przerwie się przyjmowanie pochodnych benzodiazepiny, może pojawić się tzw. efekt odbicia, czyli nasilone objawy lękowe i pogłębiona bezsenność. Każdy rodzaj preparatu ma inną zdolność wytwarzania tolerancji na uzależnienia.

Uzależnienie od benzodiazepin

Uzależnienie od pochodnych benzodiazepiny może rozwinąć się u osób przyjmujących te leki wbrew prawidłowemu schematowi leczenia. Wiąże się to również z wystąpieniem objawów zespołu abstynencyjnego, pojawiającego się głównie w momencie nagłego odstawienia przyjmowanych leków.

Pochodne benzodiazepiny powinny być stosowane zgodnie z dwiema głównymi zasadami. Po pierwsze leczenie nie powinno być prowadzone dłużej niż 46 tygodni, a po drugie leki te należy przyjmować w jak najniższych dawkach dających efekt terapeutyczny.

Definicja uzależnienia od benzodiazepin nie różni się niczym od ogólnej definicji uzależnienia Światowej Organizacji Zdrowia. Według niej uzależnieniem określa się silną, niepohamowaną potrzebę przyjęcia danej substancji (w tym przypadku leków pochodnych benzodiazepin) i rozwojem tolerancji na dany lek, co skutkuje coraz większymi przyjmowanymi dawkami. Osoba uzależniona czuje ogromną satysfakcję po przyjęciu danego leku, a w przypadku jego braku – odczuwa ogromny dyskomfort. Zaczyna zatracać jakiekolwiek zainteresowania innymi aktywnościami, które wcześniej sprawiały jej przyjemność. Uzależnienie zawsze pociąga za sobą negatywne skutki nie tylko wobec osoby uzależnionej, ale również względem społeczeństwa.

Objawy abstynencyjne u osób uzależnionych mogą rozwijać się wskutek nagłego zaprzestania przyjmowania benzodiazepin. Zalicza się do nich:

• uderzenia gorąca,
  
• wysypka,
  
• nadmierna potliwość,
  
• bóle mięśni i głowy,
  
• nadmierne zmęczenie lub nadmierny przypływ energii,
  
• kołatanie serca,
  
• ból brzucha,
  
• objawy z przewodu pokarmowego, jak wymioty, biegunka, zaparcia, zmniejszenie łaknienia,
  
• bezsenność,
  
• nadwrażliwość,
  
• uczucie lęku,
  
• drażliwość,
  
• agresja.
  

Działanie benzodiazepiny

Pochodne benzodiazepiny są lekami bardzo skutecznymi w terapii stanów lękowych, działają uspokajająco, nasennie i przeciwdrgawkowo. Wykorzystywane są w wielu dziedzinach medycyny.

Tuż po przyjęciu benzodiazepin mogą pojawić się niekiedy zaburzenia czynności poznawczych, jak patologiczna senność, upośledzenie pamięci krótkotrwałej, spowolnienie psychoruchowe, zaburzenia koncentracji uwagi. Niektóre z pojawiających się zaburzeń poznawczych szybko ustępują, jednak część może się utrzymywać.

Absolutnie nie wolno prowadzić pojazdów po zażyciu pochodnych benzodiazepin. Nie wolno też łączyć ich z alkoholem. Zdarzają się osoby, które zupełnie nieadekwatnie reagują na podanie pochodnych benzodiazepiny, a mianowicie nasila się u nich lęk, agresja czy pobudzenie. To właśnie u osób łączących leczenie benzodiazepinami z alkoholem te reakcje paradoksalne mogą częściej wystąpić.

U osób starszych częściej dochodzi do nasilenia działań niepożądanych niż u pacjentów młodych. Wynika to z faktu, że u starszych szybciej rozwija się tolerancja na leki, nasilone są objawy abstynencyjne. U osób starszych ryzyko upadków jest zwiększone z innych przyczyn, a przyjmowanie preparatów benzodiazepin dodatkowo potęguje to ryzyko. Objawy przedawkowania benzodiazepin mogą być mylnie rozpoznawana jako otępienie, a znaczne upośledzenie czynności poznawczych jest u nich zdecydowanie bardziej niebezpieczne niż u młodszych pacjentów.

Podsumowując działania niepożądane tych leków, należy wymienić:

• uzależnienie,
  
• objawy abstynencyjne i wytwarzanie tolerancji na te leki,
  
• zaburzenia równowagi,
  
• zaburzenia koordynacji psychoruchowej,
  
• paradoksalne reakcje, szczególnie po alkoholu.
  

Leczenie zatrucia benzodiazepinami

W przypadku przedawkowania pochodnych benzodiazepiny należy przeprowadzić odpowiednie leczenie. Po pierwsze w ciągu 1 godziny od przyjęcia dawki zagrażającej życiu należy przeprowadzić płukanie żołądka. Jeśli w tym czasie rozwiną się już zaburzenia świadomości, działanie to odpada ze względu na zbyt duże ryzyko zachłyśnięcia. Odtrutka na benzodiazepiny to flumazenil podawany dożylnie w dawce 0,5–2 mg. Należy ponadto stosować leczenie objawowe mające na celu podtrzymywanie podstawowych czynności życiowych.