Barbiturany to pochodne kwasu barbiturowego. Leki z tej grupy stanowiły jeden z filarów leczenia ośrodkowego układu nerwowego. Ze względu na swoją charakterystykę i zdolność do uzależniania stosowane są coraz rzadziej, tym bardziej że dostępne obecnie leki pozwalają na zastąpienie barbituranów bezpieczniejszą terapią.

Barbiturany – charakterystyka i działanie

Barbiturany to grupa leków syntetycznych, które weszły do praktyki klinicznej w 2. połowie XX w. Pierwszym szeroko stosowanym lekiem stał się barbital (weronal), do którego dołączyły później preparaty o różnorodnych charakterystykach. Na pewien czas stały się standardem leczenia dysfunkcji i zespołów chorobowych ośrodkowego układu nerwowego.

Barbiturany krótko działające były stosowane do znieczulenia ogólnego podczas małych zabiegów chirurgicznych, wprowadzenia do znieczulenia wziewnego. W praktyce ambulatoryjnej wykorzystywano je do indukcji snu (ułatwiania procesu zasypiania) w nerwicach i zespołach lękowych.

Środki o dłuższym czasie działania stały się standardem leczenia niektórych postaci padaczki, zaburzeń psychicznych przebiegających z podwyższonym poziomem aktywności. Silne działanie spowodowało, że barbiturany były też szeroko stosowane w terapii bezsenności.

Barbiturany działają na ośrodkowy układ nerwowy poprzez interakcję z receptorami GABA-ergicznymi i zmianę funkcjonowania transportu jonów przez błonę komórkową neuronów. Powoduje to zmniejszenie pobudliwości tych komórek i spowolnienie ich reakcji.

Barbiturany – działania uboczne

Kiedy już barbiturany stały się popularnymi (i często nawet nadużywanymi) lekami, klinicyści zdali sobie sprawę z tego, że ich działaniu towarzyszy wiele powikłań. W codziennej praktyce obserwowano wiele reakcji alergicznych – głównie skórnych (o typie pokrzywki, zapalenia lub martwicy skóry) – oraz bradykardię, zaburzenia oddechu. Preparaty te powodowały powstawanie tolerancji, co przy przewlekłym stosowaniu wymuszało zwiększanie dawek. Wpływało to niekorzystnie na ilość pojawiających się objawów ubocznych i zatruć. Jednocześnie obserwowano powstawanie uzależnienia od tych leków (zarówno fizycznego, jak i psychicznego).

Działanie barbituranów (w tym również toksyczne) nasila się w połączeniu z wieloma innymi farmaceutykami. Są one również w stanie gwałtownie zmienić metabolizm innych leków, powodując ich przyspieszony metabolizm w wątrobie, oraz zmniejszać skuteczność albo – przeciwnie – doprowadzić do gwałtownego podniesienia stężenia aktywnej postaci leku i wystąpienia objawów przedawkowania.

Wiele reakcji toksycznych i zatruć obserwowano po połączeniu barbituranów z alkoholem. Kombinacja tych dwóch grup środków psychoaktywnych była w pewnym okresie typową przyczyną zgonów samobójczych.

Zatrucie barbituranami – objawy

Nieduże dawki barbituranów powodują objawy, które sprawiają, że chorzy łatwo uzależniają się od tych leków. Najczęściej pojawiają się symptomy przemijającej euforii, podwyższenia samopoczucia, rozluźnienia i spokoju, a także marzenia senne.

Większe dawki barbituranów powodują objawy typowe dla zahamowania ośrodkowego układu nerwowego:

• splątanie, senność, otępienie,
  
• niezborność ruchów,
  
• problemy z utrzymaniem równowagi,
  
• zaburzenia mowy (upośledzenie artykulacji),
  
• nudności, wymioty, bóle głowy
  
• śpiączkę.
  

Jednak najpoważniejsze objawy towarzyszące przedawkowaniu to upośledzenie działania ośrodka oddechowego i ośrodka stymulującego pracę serca. Może to wywołać bradykardię, spadek ciśnienia tętniczego krwi, zaburzenia lub zatrzymanie oddechu, co prowadzi nawet do śmierci chorego.

Ze względu na swoje objawy zatrucie barbituranami jest często mylone ze stanem upojenia alkoholowego, co sprawia, że chory nie otrzymuje pomocy odpowiednio szybko.

Odstawienie barbituranów

Nagłe przerwanie podawania barbituranów po okresie przewlekłego stosowania (ze względów medycznych lub z powodu uzależnienia) może spowodować zespół abstynencyjny, charakteryzujący się spadkami ciśnienia, bradykardią, drżeniami mięśniowymi oraz napadami padaczki.

Diagnostyka zatrucia barbituranami

Badanie moczu na obecność barbituranów jest podstawowym testem diagnostycznym. Obecność tych leków wykrywa się nawet w 7–10 dni po ich zażyciu. Badanie jest proste i tanie, a jednocześnie czułe i specyficzne. Próbkę moczu można pobrać nawet od nieprzytomnego chorego (cewnikując pęcherz moczowy).

Leczenie zatruć barbituranami

Ostre zatrucia i zespoły abstynencyjne wymagają leczenia na oddziale toksykologicznym. Przewlekłe uzależnienia od barbituranów należy traktować tak, jak inne nałogi – alkoholizm lub narkomanię – gdzie po okresie detoksykacji należy chorego skierować na leczenie odwykowe.