Proktologia to dziedzina medycyny, a lekarz specjalizujący się w niej określany jest jako proktolog. Dziedzina ta obejmuje choroby odbytu i odbytnicy. Do najczęstszych schorzeń, którymi zajmuje się proktolog, należą hemoroidy, szczeliny i przetoki odbytu, problemy z trzymaniem stolca czy zakażenia. Głównym badaniem wykorzystywanym w proktologii jest badanie per rectum, czyli badanie palcem przez odbyt.
Kiedy wykonuje się badanie proktologiczne?
W skład badania proktologicznego wchodzi przede wszystkim badanie per rectum, które jest bardzo istotne z punktu widzenia większości dziedzin medycyny. Jest ono wykorzystywane w chirurgii, ginekologii, urologii, gastroenterologii, a nawet powinno być wykonane przez lekarza medycyny rodzinnej. Jednak ze względu na duży dyskomfort związany z tym badaniem jest ono często pomijane. Niestety przyczynia się to do znacznego opóźnienia w zakresie rozpoznań chorób zapalnych czy nowotworowych końcowego odcinka przewodu pokarmowego.
Istnieje szereg wskazań do wykonania badania. Przede wszystkim jest ono zalecane, gdy pacjent zgłasza dolegliwości okolicy odbytu, ale również powinno być jednym z elementów badania przedmiotowego, jeśli chory prezentuje objawy niekoniecznie sugerujące chorobę samego odbytu. Należą do nich bóle brzucha (ostre i przewlekłe), objawy dające podstawę podejrzenia choroby nowotworowej przewodu pokarmowego, w tym:
- spadek masy ciała,
- stan podgorączkowy,
- śluz w stolcu,
Badanie proktologiczne jest konieczne do wykonania w przypadku jakichkolwiek uszkodzeń w obrębie krocza i odbytu. Jest także wykorzystywane w badaniu narządów sąsiadujących z odbytnicą, a mianowicie pozwala ocenić kostne struktury (w tym kość guziczną), prostatę, pęcherz moczowy, sklepienie pochwy, szyjkę macicy i zatokę Douglasa.
Badanie proktologiczne – z czego się składa?
Badanie proktologiczne nie wymaga od pacjenta żadnego przygotowania. Wyjątek stanowi rektoskopia, kiedy lekarz zleca wykonanie wlewki doodbytniczej, by oczyścić końcowy odcinek jelita grubego. Bardzo ważne jest, by chory nie zatajał przed lekarzem żadnych, nawet bardzo dla niego krępujących, informacji. Niestety bardzo duży odsetek osób wstydzi się zgłosić nawet taki objaw, jak nietrzymanie gazów czy stolca. A to może stanowić ogromną wskazówkę diagnostyczną i pozwolić lekarzowi wdrożyć odpowiednie leczenie.
Na badanie proktologiczne składa się oglądanie okolic odbytu, w tym badanie okolicznych węzłów chłonnych. Kolejnym elementem jest badanie palpacyjne – per rectum. Ewentualnie proktolog może wykorzystać do diagnostyki rektoskopie bądź anoskopię, czyli oglądanie błon śluzowych końcowego odcinka przewodu pokarmowego za pomocą specjalnego endoskopu.
Badanie proktologiczne, w tym badanie per rectum, najczęściej wykonywane jest w pozycji kolankowo-łokciowej. Jednak może zostać wykonane również w pozycji na lewym boku z podkurczonymi nogami, ginekologicznej lub kucznej.
Badanie per rectum
Badanie per rectum to nieodłączny element badania proktologicznego, jednak wykonywane jest przez lekarzy różnych specjalności. Średnio podczas badania per rectum lekarz jest w stanie sprawdzić odcinek do około 8 cm. Do badania wykorzystuje się rękawiczki jednorazowe i żel (najczęściej lidokainę). Lekarz podczas badania ocenia wszelkie opory w odbytnicy. Pozwala to na wykrycie sporego odsetka nowotworów. Lekarz zwraca uwagę na wydzielinę z odbytnicy na rękawiczce. Może bowiem zauważyć śluz, krew bądź ropę. W przypadku nowotworów wydzielina jest brązowo-czerwona, ma specyficzny, gnilny zapach. Badanie per rectum pozwala również ocenić napięcie mięśni, w tym napięcie mięśnia zwieracza wewnętrznego i wewnętrznego.
Rzadko konieczne jest przeprowadzenie badania w znieczuleniu. Dotyczy to najczęściej dzieci, a także znacznych dolegliwości bólowych, jakie daje określone schorzenie, np. ropień odbytu.