Atrofia, czyli zanik komórek lub narządów, może pojawić się w każdym wieku; często jest konsekwencją zmian fizjologicznych w organizmie człowieka, np. u noworodka już w drugim miesiącu po urodzeniu znacznie zmniejsza się objętość nadnerczy – to efekt gwałtownego zanikania kory płodowej. Atrofia mięśni, mózgu czy serca postępuje z kolei w podeszłym wieku. Ten proces może także przyspieszać styl życia, przede wszystkim niewłaściwe odżywianie, brak ruchu albo nadużywanie alkoholu.
Atrofia pochwy
Zanikowe zapalenie pochwy to bardzo powszechna i uporczywa dolegliwość kobiet, zazwyczaj w okresie menopauzy, czyli między 50. a 70. rokiem życia, choć niekiedy może pojawić się również wcześniej. Objawy atrofii pochwy nasilają się z czasem, a ich samoistne ustąpienie jest mało prawdopodobne. Są to zazwyczaj:
- suchość pochwy,
- podrażnienie i świąd miejsc intymnych,
- upławy,
- bolesne stosunki seksualne,
- krwawienia po stosunku.
Tego typu dolegliwości powodują znaczny dyskomfort, stres i zaburzenia seksualności, które obniżają jakość życia kobiet.
Atrofia pochwy najczęściej wynika z hipoestrogenizmu, czyli częstego w okresie menopauzy niedoboru estrogenów – hormonów odgrywających bardzo ważną rolę w kobiecym organizmie. Gdy ich poziom spada, pojawiają się zmiany zanikowe warg sromowych, zmniejsza się ilość wydzieliny pochwowej, następuje utrata kolagenu i zdolności zatrzymywania wody przez tkanki pochwy. W efekcie pochwa traci elastyczność, staje się sucha i nabiera skłonności do wybroczyn oraz nadżerek nabłonka nawet po minimalnym urazie.
Atrofia z zanikowym zapaleniem pochwy może być również konsekwencją brachyterapii i radioterapii stosowanej u kobiet leczonych z powodu raka sutka. Nasilenie objawów zanikowych jest też następstwem cukrzycy oraz niskiej masy ciała, zwykle związanej z obniżonym stężeniem estrogenów we krwi.
Leczenie atrofii pochwy opiera się zarówno na stosowaniu farmakologicznych środków przeciwzapalnych, jak i na unikaniu substancji podrażniających narządy płciowe (nie zaleca się np. chemicznych środków higienicznych), rzuceniu palenia papierosów (dym tytoniowy niekorzystnie wpływa na metabolizm estrogenów) oraz rezygnacji z produktów spożywczych nasilających objawy chorobowe (alkohol, ostre przyprawy). Warto natomiast utrzymywać pożycie seksualne, dzięki któremu zwiększa się przepływ krwi przez narządy płciowe. Zaleca się wówczas jednak korzystanie z nawilżaczy pochwy i lubrykantów.
Atrofia mięśni
Atrofia mięśni często bywa konsekwencją braku aktywności fizycznej czy długotrwałego unieruchomienia kończyny dolnej lub górnej, spowodowanego np. jej zagipsowaniem po urazie. Zanik mięśni jest często efektem starzenia się organizmu. Proces można powstrzymać dzięki rehabilitacji przeprowadzonej pod kontrolą specjalisty.
Atrofia mięśni może być też następstwem niedożywienia, poparzenia, długotrwałej terapii kortykosteroidami oraz niektórych chorób, m.in.:
- stwardnienia rozsianego,
- zespołu Guillaina- Barrégo,
- dystrofii mięśniowej,
- stwardnienia zanikowego bocznego,
- reumatoidalnego zapalenia stawów.
Atrofia mięśni występuje również w przebiegu rdzeniowego zaniku mięśni (SMA od angielskiego określenia spinal muscular atrophy). To genetyczne schorzenie nerwowo-mięśniowe, które przejawia się degeneracją jąder przednich rdzenia kręgowego i skutkuje postępującym upośledzeniem mięśni szkieletowych, w ciężkich przypadkach prowadzącym do śmierci.
Atrofia mózgu
Atrofia mózgu oznacza utratę komórek mózgowych i w efekcie zmniejszanie się masy tego organu. Takie zmiany często następują wraz z wiekiem, a przyczyną ich jest stopniowo narastająca miażdżyca. Można je powstrzymać lub przynajmniej opóźnić, m.in. uprawiając aktywność fizyczną i utrzymując prawidłowe wartości ciśnienia tętniczego, cholesterolu i poziomu cukru we krwi.
Atrofia mózgu jest również jednym z najpoważniejszych symptomów stwardnienia rozsianego, uznaje się ją za główną przyczynę nieodwracalnej niesprawności u chorych z SM, u których zanik mózgu następuje średnio 3–5 razy szybciej niż w przypadku zdrowego człowieka. Objawia się otępieniem, utratą pamięci, drgawkami, utratą kontroli motorycznej oraz problemami z mówieniem, rozumieniem i czytaniem.
Atrofia jąder
Zanik jądra lub jąder może być następstwem urazu, stanu zapalnego, przebytej świnki, zaburzeń funkcjonowania wątroby, nowotworu, niedokrwienia (np. przy skręcie powrózka nasiennego), przepukliny pachwinowej lub mosznowej. Konsekwencją atrofii jąder bywa spadek zainteresowania seksem, a często również niepłodność.