Astygmatyzm (niezborność) to wada wzroku, której objawy nie tylko są uciążliwe dla chorego w codziennym życiu, ale mogą uniemożliwiać mu wykonywanie określonych zawodów. Współczesne metody leczenia pozwalają na powrót do pełnej ostrości wzroku, a nawet na pozbycie się okularów lub soczewek kontaktowych.
Przyczyny astygmatyzmu
Astygmatyzm jest najczęściej wadą wrodzoną. Polega na deformacji gałki ocznej. Zwykle dotyczy obu oczu, ale wielkość wady rzadko bywa zbliżona.
Ostre widzenie wymaga prawidłowego skupienia wiązek światła wpadających do oka na siatkówce. Rogówka i soczewka stanowią wspólnie bardzo silny element załamujący promienie i kierujący je w odpowiednie miejsce.
Astygmatyzm jest spowodowany odkształceniem rogówki (lub rzadziej – soczewki). Normalnie strumienie światła załamują się tak samo, niezależnie od tego, czy przechodzą przez naturalny „obiektyw” pionowo czy poziomo. W oku astygmatycznym załamanie wiązek jest różne, ponieważ rogówka w obu tych osiach ma inne zakrzywienie. Sprawia to, że obraz części obiektów powstaje na siatkówce, a pozostałych – przed lub za nią. Niezborność często występuje łącznie z nadwzrocznością albo z wysoką krótkowzrocznością.
Innymi przyczynami astygmatyzmu są urazy, przebyte stany zapalne albo operacje gałki ocznej.
Astygmatyzm – objawy
Objawy astygmatyzmu są łatwo dostrzegalne nawet przy wadzie o niskiej wartości, szczególnie w warunkach słabego oświetlenia. Chory może na przykład dobrze widzieć poziome krawędzie przedmiotów, podczas kiedy pionowe są rozmyte. Niektóre brzegi mogą mieć podwójne lub niewyraźne zarysy. Typowymi przykładami sytuacji, w których astygmatyk odczuwa dyskomfort, jest obserwacja kartki w kratkę lub siatki ogrodzeniowej, świetlówek, neonów, księżyca. Oczywiście wada przeszkadza też w trakcie codziennych czynności (czytanie, praca z komputerem) i może powodować podrażnienie spojówek, mrużenie oczu, bóle głowy. Zaburzona jest ocena odległości przedmiotów. Przy większej niezborności obraz całkowicie się rozmywa.
Astygmatyzm u dzieci
Astygmatyzm, oprócz objawów typowych dla dorosłych, może również powodować u dzieci (szczególnie małych) powstawanie zeza. Kiedy jedno i drugie oko widzi ostro, dochodzi do tzw. konwergencji, czyli sterowanego przez mózg ustawiania oczu tak, by patrzyły na ten sam punkt. Jeśli obraz docierający z oka do mózgu jest nieczytelny z powodu wady wzroku, mózg nie potrafi określić, jaka pozycja gałki jest najlepsza i oko może kierować się w stronę inną niż obserwowany obiekt. Zez tego typu ma charakter czynnościowy. Po skorygowaniu niezborności można szybko uzyskać wycofanie tego objawu. Jeśli nie ustępuje samoistnie, dziecko kieruje się na ćwiczenia ortoptyczne.
Zobacz także: Astygmatyzm u dzieci – podstawowe informacje dotyczące wady wzroku
Leczenie astygmatyzmu
Leczenie astygmatyzmu sprowadza się do skorygowania lub usunięcia nieregularności budowy rogówki i soczewki, tak aby obraz skupiał się prawidłowo na siatkówce.
Metody leczenia można podzielić na zachowawcze i operacyjne. Sposobem nieinwazyjnym jest korekta za pomocą okularów lub soczewek kontaktowych. Szkła optyczne stosowane w leczeniu astygmatyzmu nie są zwykłymi soczewkami sferycznymi. Ponieważ usuwają wadę polegającą na innym skupianiu wiązek światła przechodzących przez rogówkę pionowo lub poziomo, muszą powodować odwrócenie tego zjawiska. Uzyskuje się to dzięki stosowaniu soczewek cylindrycznych. Jeśli niezborność połączona jest z krótkowzrocznością, stosuje się soczewki toryczne, korygujące obie te wady.
W trakcie badania lekarz określa położenie nieregularności względem linii poziomej, czyli tzw. oś astygmatyzmu. Prawidłowe działanie przepisanej przez okulistę korekty zależy od ustawienia szkieł w oprawie okularowej oraz właściwego ułożenia soczewki kontaktowej na rogówce. Ich obrót nawet o kilka stopni może wręcz spowodować pogorszenie widzenia. Cylindryczne soczewki kontaktowe mają na powierzchni specjalne znaczniki, pozwalające umieścić je na oku we właściwej pozycji. O właściwe ustawienie soczewki okularowej dba optyk montujący szkła do konkretnej oprawy. Ponieważ oś niezborności może być inna w każdym oku i u każdego pacjenta, korzystanie z okularów innych osób z astygmatyzmem (nawet jeśli siła wady jest identyczna) nie jest możliwe i może przynosić szkodę.
Operacyjne metody korekty astygmatyzmu stosuje się w przypadkach wad o dużej wartości (powyżej 3–4 dioptrii) oraz gdy wada w jednym oku jest zdecydowanie większa niż w drugim. Metodą stosowaną najczęściej jest leczenie laserem excimerowym. Promieniem o dużej energii zmienia się kształt rogówki, tak aby usunąć istniejące nieregularności. Osoba poddana zabiegowi uzyskuje pełną ostrość wzroku po kilku dniach od operacji.
Keratotomia radialna to operacja polegająca na powierzchownym nacinaniu rogówki nożem diamentowym. Odpowiednio wykonane nacięcia powodują spłaszczanie powierzchni w wybranych miejscach, co zmienia siłę skupiającą i koryguje wadę. Metoda ta jest stosowana coraz rzadziej, tym bardziej, że jej efekt po pewnym czasie zanika.
Ostatnią metodą jest wszczepienie soczewki torycznej lub cylindrycznej do wnętrza oka. Zabieg ten w niektórych sytuacjach może być połączony z usunięciem zaćmy.