Anoreksja (jadłowstręt psychiczny) to zaburzenie odżywiania, które najczęściej dotyka nastolatki i młode kobiety. Cechuje się dążeniem do redukcji wagi poprzez restrykcyjną dietę, intensywne treningi, zażywanie środków przeczyszczających czy moczopędnych. Działanie takie jest skutkiem subiektywnego przeświadczenia o nieatrakcyjności własnego ciała. Jadłowstręt psychiczny prowadzi do wyniszczenia organizmu i zmian w psychice chorego. W 10% przypadków staje się przyczyną śmierci. Jako jedna z najniebezpieczniejszych chorób o podłożu psychicznym anoreksja wymaga leczenia, często szpitalnego.

Kiedy należy podjąć leczenie anoreksji?

Drastyczny spadek wagi i odmawianie przez chorego posiłków nie musi oznaczać jadłowstrętu o podłożu psychicznym. Często jest symptomem dolegliwości somatycznych wymagających zupełnie innego postępowania niż to, które zalecane jest przy anoreksji. Za kryteria diagnostyczne anoreksji uznaje się:

• BMI równe lub mniejsze niż 17,5,
• zaburzony obraz własnego ciała i intensywna obawa przed przytyciem,
• nasilone zachowania, których celem jest zmniejszenie masy ciała,
• zmiany hormonalne i metaboliczne oraz wtórne zaburzenia funkcjonowania organizmu.

Rozpoznanie stawia się na podstawie dokładnego wywiadu (od chorego i jego bliskich), standardowych badań lekarskich, badań laboratoryjnych krwi oraz elektrokardiografii (EKG). Zarówno diagnostykę, jak i późniejsze leczenie anoreksji powinien prowadzić psychiatra przy ścisłej współpracy z internistą, endokrynologiem, w przypadku kobiet – ginekologiem, a także dietetykiem i psychoterapeutą.

Leczenie anoreksji w szpitalu i ambulatoryjnie

Leczenie anoreksji polega na stopniowym przywracaniu pacjentowi prawidłowej wagi. Należy przede wszystkim ustabilizować fizyczny stan chorego. Jeśli na skutek powikłań jadłowstrętu (np. zaburzeń krążenia) dochodzi do zagrożenia życia, leczenie anoreksji w domu jest niemożliwe. Pacjent może bowiem wymagać żywienia dojelitowego czy wyrównania niedoborów elektrolitowych, co wiąże się z hospitalizacją na oddziale internistycznym. Jeśli nie dojdzie do ostrego stanu somatycznego, chorzy kierowani są zwykle na oddziały psychiatryczne. Leczenie anoreksji może odbywać się ambulatoryjnie tylko w przypadku umiarkowanej niedowagi, gdy stan chorego jest stabilny i stale monitorowany przez jego bliskich.

Czytaj także: Zaburzenia odżywiania a pandemia. Ekspertka: „Nasilenie objawów wynika ze stresu i tłumienia emocji"

Dieta w leczeniu anoreksji

Sposób żywienia pacjenta z anoreksją należy zawsze dostosować do konkretnego przypadku, uwzględniając powikłania choroby. Początkowo wprowadza się dietę niskoenergetyczną (ok. 500 kcal dziennie), płynno-papkowatą. Posiłki muszą być niewielkie, lecz częste (5–6 dziennie) i lekkostrawne. Należy ograniczać ilość tłuszczów, a podaż białka zwiększyć powyżej norm żywieniowych (jest niezbędne do odbudowy tkanek). Niewskazane jest spożywanie produktów zawierających dużą ilość błonnika, ponieważ zmniejsza on łaknienie. Dieta powinna być zasobna w witaminy i substancje mineralne, na których niedobory cierpi osoba z anoreksją. Stopniowo należy podnosić wartość energetyczną posiłków – do docelowych 2000–3000 kcal dziennie. Zaleca się podjęcie umiarkowanej aktywności fizycznej, która pobudzi apetyt.

Prawidłowo zbilansowany jadłospis powinien zapewnić przyrost wagi od 0,2 do 1 kg tygodniowo. Proces odbudowy masy ciała jest zatem długotrwały, wymaga odpowiedniej motywacji i konsekwencji ze strony chorego. Za chwilę powrotu do zdrowia uznaje się odzyskanie równowagi hormonalnej (w przypadku kobiet pojawienie się menstruacji). Przez kolejne 2–4 lata leczenia anoreksji konieczne jest stałe kontrolowanie wagi i fizjologicznych parametrów pacjenta w celu potwierdzenia, że odzyskał on kontrolę nad swoimi nawykami żywieniowymi i nie grozi mu nawrót choroby.

Jak wygląda leczenie anoreksji? Dowiesz się tego z filmu:

Psychoterapia w leczeniu anoreksji

Leczenia anoreksji nie można ograniczać wyłącznie do jej somatycznych objawów. Podstawę postępowania powinna stanowić psychoterapia, która, eliminując przyczyny choroby, pozwala zapobiec jej nawrotom. Rolą terapeuty jest ustalenie, jakie czynniki skłaniają pacjenta do patologicznego odchudzania i dostosowanie odpowiedniej do danego przypadku metody.

W leczeniu anoreksji skuteczne mogą się okazać techniki terapii z różnych nurtów – poznawczo-behawioralnej, psychodynamicznej, humanistycznej, systemowej, zarówno w wariancie indywidualnym, jak i grupowym. W przypadku chorych, którzy nie ukończyli 18 roku życia, niezbędne jest zaangażowanie w leczenie całej rodziny (terapia rodzinna). Ważnym aspektem terapii jest psychoedukacja – zarówno pacjenta, jak i jego bliskich – służąca wyjaśnieniu mechanizmów anoreksji i sposobów radzenia sobie z zaburzeniami odżywiania.

Czy można wyleczyć anoreksję farmakologicznie?

Nie ma leków przeciwko anoreksji ani preparatów, które wpływają bezpośrednio na wzrost masy ciała. W przypadku, gdy chorobie towarzyszą takie objawy, jak depresja, lęk czy bezsenność, psychiatra może jednak przepisać leki, które poprawiając samopoczucie, ułatwiają walkę z jadłowstrętem i wzmacniają niezbędną do niej motywację.

Bibliografia:

1. B. Józefik, Anoreksja i bulimia psychiczna, Kraków 1996.

2. E. Bator, M. Bronkowska, D. Ślepecki, J. Biernat, Anoreksja - przyczyny, przebieg, leczenie, [w:] „Nowinki lekarskie” 2011, t. 80, nr 3, s. 184–191.

3. A. Bilikiewicz, Zaburzenia odżywiania się, [w:] „Psychiatria: podręcznik dla studentów medycyny, Warszawa 2006, s. 383–386.

4. E. Rychlik, Dieta w leczeniu anoreksji, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej IŻŻ