Aminokwasy egzogenne są składowymi białek oraz peptydów. Zapewniają właściwy przebieg wielu procesów biochemicznych, które zachodzą w organizmie. Wpływają na pracę układu nerwowego, regenerację wątroby i wiele innych.
Aminokwasy a aminokwasy egzogenne
Aminokwasy są jednymi z najlepiej poznanych składników organizmów żywych. Aminokwasy są elementem składowym białek i peptydów. Poznano blisko 300 aminokwasów, a tylko ok. 20 z nich pochodzi z białka zwierzęcego. Większość aminokwasów, czyli związków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania, organizm potrafi samodzielnie syntetyzować z dostarczanego mu pożywienia. Tego typu aminokwasy nazywa się aminokwasami endogennymi. Należą do nich m.in. glutamina, kwas glutaminowy, cysteina, seryna, asparagina, kwas asparaginowym, prolina, glicyna, alanina.
Istnieje spora grupa aminokwasów, które nie są syntezowane z pożywienia lub ich produkcja przez organizm jest niewystarczalna. Tego typu aminokwasy nazywa się aminokwasami egzogennymi. Zachodzi konieczność ich dodatkowej suplementacji z pożywieniem. Jak informują biochemicy, jedynym źródłem aminokwasów egzogennych (niezbędnych) jest rozpad białek pochodzących z pokarmu. Odbywa się pod wpływem działania enzymów proteolitycznych w organizmie: elastazy, aminopeptydazy, karboksypeptydazy, trypsyny, pepsyny, chymotrypsyny. Aminokwasami egzogennymi są: walina, izoleucyna, fenyloalanina, tryptofan, lizyna, histydyna, leucyna, treonina, metionina. Do tej grupy można zaliczyć także argininę oraz histydynę, które są wytwarzane w odpowiedniej ilości dla zapewnienia prawidłowego funkcjonowania osoby dorosłej, ale niewystarczającej dla organizmu rozwijającego się (dzieci, młodzieży w okresie dojrzewania). Z tego względu nazywane są także aminokwasami względnie egzogennymi.
Aminokwasy egzogenne: izoleucyna, leucyna, walina
Walina wraz z izoleucyną i leucyną są aminokwasami rozgałęzionymi, zawierającymi boczne łańcuchy węglowe. Aminokwasy egzogenne rozgałęzione nazywane są z angielskiego BCAA, czyli branched-chain amino acid. Są jednymi z najpopularniejszych suplementów dla osób aktywnych fizycznie, profesjonalistów oraz sportowców amatorów. Aminokwasy egzogenne BCAA stanowią ok. 40% masy mięśni szkieletowych w ludzkim organizmie. Ich spożywanie dostarcza organizmowi energii, przyczyniając się do zmniejszenia zmęczenia. Jak informują dietetycy, główną funkcją aminokwasów BCAA jest biosynteza białek, a także zwiększenie wydzielania poszczególnych hormonów anabolicznych. Aminokwasy egzogenne rozgałęzione wykazują działanie antykataboliczne, czyli hamują procesy degradujące białka, które buduje mięśnie.
Podstawowe dobowe zapotrzebowanie dla osoby dorosłej wynosi ok. 1,1 g leucyny, 0,7 g izoleucyny, 0,8 g waliny. Wraz z każdą podejmowaną aktywnością fizyczną wzrasta zapotrzebowanie organizmu na aminokwasy, dlatego osoby uprawiające sport powinny zwiększyć suplementację aminokwasów egzogennych BCAA w swojej diecie. Dzienna dawka BCAA dla aktywnych fizycznie jest zależna od stopnia aktywności, masy ciała i wynosi od 5 do 50 g dziennie (leucyny, izoleucyny i waliny łącznie). Zdaniem niektórych ekspertów żywieniowych można uprościć metodę dawkowania aminokwasów egzogennych i zażywać ok. 1 g BCAA na 10 kg masy ciała.
Pozostałe aminokwasy egzogenne
Metionina, która jest jedynym aminokwasem egzogennym zawierającym atom siarki, to ważny składnik białek tworzących mięśnie szkieletowe organizmu. Jest również przenośnikiem i dawcą czynnych grup metylowych. Metionina przyczynia się do naturalnej syntezy kwasów nukleinowych oraz kinaz białkowych. Kolejnym aminokwasem egzogennym jest fenyloalanina. To przedstawiciel aminokwasów aromatycznych, odpowiadający za przekazywanie sygnałów (impulsów) w ośrodkowym układzie nerwowym. Tryptofan przyczynia się wytwarzania serotoniny. Pozostałe aminokwasy egzogenne, takie jak lizyna, histydyna, arginina, oraz inne aminokwasy odgrywają bardzo ważną rolę w przemianie materii.
Źródła aminokwasów egzogennych
Aminokwasy egzogenne znajdują się w białkach, które ze względu na zawartość niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu związków chemicznych dzieli się na białka wartościowe oraz pełnowartościowe. Białkami pełnowartościowymi są te rodzaje protein, które zawierają możliwie jak największą ilość aminokwasów w proporcjach odpowiednich do maksymalnej syntezy białek. Za białka pełnowartościowe uznaje się białka pochodzenia zwierzęcego, a w szczególności mleko oraz przetwory mleczne. Kolejnym źródłem pełnowartościowego białka, które zawiera aminokwasy egzogenne, są mięso i jego przetwory (m.in. wędlina). Aminokwasy egzogenne znajdują się w drobiu, rybach oraz jajkach (białko jaj jest uznawane za najlepsze źródło protein).