Relacje pomiędzy partnerami, którzy planowali spędzić z sobą życie i założyli rodzinę, nie zawsze mogą ułożyć się pomyślnie. Niemniej pozostają oni rodzicami – równie mocno kochanymi przez dziecko i niezbędnymi mu do prawidłowego rozwoju. Niestety skłóceni małżonkowie, zamiast chronić potomstwo przed skutkami dramatu, jakim jest rozpad rodzinnej więzi, często czynią z niego kartę przetargową w swoim konflikcie.

Na czym polega alienacja rodzicielska?

Alienacja rodzicielska niejednokrotnie zdarza się w pełnych rodzinach – gdy jedno z rodziców (czasem – osoba trzecia, np. babcia) dyskredytuje drugiego w oczach dziecka czy ogranicza jego rolę w wychowywaniu potomstwa. Najczęściej jednak mówi się o takim problemie wówczas, gdy po rozwodzie małoletni przebywa na stałe z jednym z rodziców, które (ze względu na swój gniew, żal czy utratę zaufania wobec eksmałżonka) dąży do zniszczenia jego pozytywnej relacji z synem czy córką. Krzywdzi przy tym nie tylko byłego partnera (mającego najczęściej pełne prawo do zachowania więzi ze swoim potomstwem), ale przede wszystkim dziecko. Dlatego działania takie coraz częściej określa się mianem przemocy emocjonalnej.

Do metod alienacji rodzicielskiej zalicza się:

• utrudnianie lub uniemożliwianie drugiemu rodzicowi kontaktów z dzieckiem,

• manipulowanie przekonaniami i emocjami potomstwa (indukowanie negatywnego obrazu drugiego rodzica, np. poprzez przedstawianie jego zachowań w złym świetle, opowiadanie nieprawdziwych historii na jego temat),

• szantaż emocjonalny (wzbudzanie w dziecku lęku, poczucia winy, zmuszanie go do opowiedzenia się po jednej ze stron),

• fałszywe oskarżenia wobec byłego partnera (np. o przemoc, molestowanie seksualne dziecka).

Zespół alienacji rodzicielskiej

Alienacja rodzicielska odciska się piętnem na psychice małego człowieka, nie pozostając bez wpływu na całe jego późniejsze życie. Podejmowano różne próby zdefiniowania tzw. zespołu alienacji rodzicielskiej, czyli specyficznych zaburzeń spowodowanych zaangażowaniem dziecka w deprecjonowanie rodzica oraz wychowaniem bez jego obecności. Skutki alienacji rodzicielskiej są jednak bardzo rozległe i bywają tak różnorodne, że nie sposób przedstawić ich w postaci określonego syndromu.

Na konsekwencje alienacji rodzicielskiej składają się różnego typu zaburzenia rozwojowe, emocjonalne, behawioralne, a nawet zdrowotne. Należą do nich:

• zaniżona samoocena i poczucie własnej wartości,

• niesamodzielność, brak wiary w swoje możliwości,

• brak poczucia bezpieczeństwa,

• słabsze wyniki w nauce i w pracy,

• niskie kompetencje społeczne,

• trudności w budowaniu intymnych, opartych na zaufaniu więzi,

• nadpobudliwość, problemy w panowaniu nad gniewem, agresja,

• zachowania autodestrukcyjne, w tym – tendencje samobójcze,

• skłonność do depresji, nerwic,

• zaburzenia osobowości,

• podatność na uzależnienia,

• zaburzenia snu, odżywiania,

• dolegliwości somatyczne, np. bóle głowy, problemy trawienne.

Skutki alienacji rodzicielskiej ponoszą także dorośli – zarówno skazany na rozłąkę z dzieckiem, bezsilność i frustrację rodzic alienowany, jak i poświęcający na jego szykanowanie znaczną część swojej energii alienator, który może stracić miłość i zaufanie dziecka, gdy zrozumie ono, że rodzic jest sprawcą jego cierpienia.

Alienacja rodzicielska a prawo rodzinne

Zgodnie z opiniami osób zajmujących się problemem separacji dzieci od jednego rodziców, w Polsce przyczynia się do niej konstrukcja prawa rodzinnego i jego funkcjonowanie w praktyce. W aktach prawnych nie figuruje pojęcie alienacji rodzicielskiej, a związane z nią zjawiska opisywane są w dokumentacji okołorozwodowej jako konflikt pomiędzy rodzicami. Tym samym priorytetem staje się ochrona dziecka przed negatywnymi skutkami „konfliktu”. Zgodnie z „Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym” pozostawienie pełnych praw do opieki nad dzieckiem obojgu rodzicom wskazane jest tylko wtedy, gdy osiągną oni dobrowolne porozumienie (co w przypadku skłóconych par zwykle nie następuje). W przeciwnym razie sąd ma niemal całkowitą dowolność orzekania w tej kwestii, co w praktyce najczęściej kończy się powierzeniem stałej pieczy jednemu z rodziców i ograniczeniem praw drugiego. Do sytuacji takiej przyczyniać się mogą niedostatecznie wnikliwe opinie kuratorów sądowych czy psychologów.

Jak rozpoznać depresję u dziecka i jak ją leczyć? Dowiesz się tego z filmu:

Jak rozwiązać problem alienacji rodzicielskiej?

Rodzice będący ofiarami alienacji rodzicielskiej mogą szukać pomocy w różnego typu organizacjach pozarządowych. Skala problemu jest jednak tak ogromna, że – zdaniem znawców – należy rozwiązać go globalnie. Sugeruje się przede wszystkim wprowadzenie do prawa rodzinnego zapisu o obligatoryjnej opiece naprzemiennej nad małoletnimi. Realizacji takiego przepisu ma posłużyć powołanie placówek udzielających adekwatnego wsparcia prawnego czy terapeutycznego. Niezbędne są też zmiany w programach edukacji, zarówno dla przyszłych rodziców, jak i sędziów, psychologów, kuratorów czy nauczycieli.

Bibliografia:

1M. Wojewódka, Dziecko, rodzic i rozwód oraz alienacja rodzicielska – problemy, pomysły, porady, Kraków 2014.