Żyła wrotna to wyjątkowa w swojej funkcji struktura. Łączy naczynia żylne z żyłą główną dolną, prowadząc po drodze znaczną objętość krwi przez wątrobę. Rozwijające się nadciśnienie wrotne jest oznaką postępującej choroby wątroby, a jednocześnie przyczyną groźnych dla życia powikłań.

Żyła wrotna – budowa i przebieg

Żyła wrotna jest stosunkowo krótkim i szerokim naczyniem. Przy długości ok. 7–8 cm ma przekrój poprzeczny, który w warunkach prawidłowych osiąga nawet 2 cm. Takie wymiary żyły wrotnej powodują, że przepływ przez nią może być bardzo duży – ze zlewiska tego naczynia w ciągu minuty trafia do wątroby nawet 1 litr krwi.

Zobaczcie, jak zbudowana jest wątroba:

Żyła wrotna powstaje z połączenia żyły śledzionowej i żyły krezkowej górnej w okolicy głowy trzustki. Dołączają do niej m.in. naczynia żołądkowe, pęcherzykowe i trzustkowo-dwunastnicze. Przebiegając w więzadle dwunastniczo-wątrobowym, kieruje się w stronę wątroby, gdzie dzieli się na prawą i lewą gałąź, zaopatrującą (bezpośrednio lub przez kolejne odgałęzienia) wszystkie płaty wątroby – prawy, lewy, czworoboczny i ogoniasty. Dzieląc się na coraz mniejsze naczynia, żyła wrotna zaopatruje poszczególne zraziki wątroby. W naczyniach włosowatych dochodzi do połączenia krwi z krążenia wrotnego i z tętnicy wątrobowej. Następnie krew odpływa do żył wątrobowych, które uchodzą do żyły głównej dolnej i do prawego przedsionka.

Żyła wrotna – funkcje

Żyła wrotna zapewnia dostarczanie do wątroby wielu różnych substancji, które są przez nią wykorzystywane i przetwarzane. Do najważniejszych z nich należą:

• związki chemiczne pochodzące z pożywienia – białka, aminokwasy, węglowodany i tłuszcze,
  
• cenne dla organizmu i wykorzystywane ponownie produkty rozpadu krwinek w śledzionie (np. żelazo, hemoglobina, różnego typu białka),
  
• hormony trzustki – przede wszystkim insulina i glukagon, wpływające na metabolizm glukozy, która albo jest odkładana w postaci stanowiącego rezerwę energetyczną organizmu glikogenu, albo uwalniana do krwi obwodowej, by zaspokoić zwiększone w danej chwili zapotrzebowanie organizmu.
  

Kolejną istotną dla funkcjonowania organizmu cechą krążenia wrotnego jest to, że zarówno substancje pożądane, jak i toksyny pochodzące z pokarmu są przez żyłę wrotną dostarczane do wątroby z pominięciem serca, mózgu i innych ważnych narządów, co umożliwia ich szybkie metabolizowanie, a w przypadku związków szkodliwych – dezaktywowanie. Organizm jest dzięki temu chroniony przed zatruciem, a czas, w jakim pokarm jest przetwarzany na materiały budulcowe i dostarczające energii – bardzo krótki.

Żyła wrotna – choroby

Podstawowym schorzeniem w obrębie żyły wrotnej i wątroby jest nadciśnienie wrotne. Charakterystycznym objawem w badaniach obrazowych jest to, że przepełniona żyła wrotna jest poszerzona, nieraz bardzo znacząco. W warunkach prawidłowych ciśnienie w naczyniach układu wrotnego jest niewysokie, gdyż trafia tam krew z innych żył, a nie bezpośrednio z tętnic. Nadciśnienie wrotne powstaje jako skutek zaburzeń odpływu krwi do żyły głównej dolnej. W zależności od miejsca zwiększonego oporu naczyniowego, nadciśnienie wrotne dzieli się na:

• przedwątrobowe,
  
• wątrobowe,
  
• pozawątrobowe.
  

Przedwątrobowe przyczyny utrudnienia odpływu z żyły wrotnej to zakrzepica żyły wrotnej lub jej dużych gałęzi lub ucisk na żyłę wrotną (np. przez powiększone węzły chłonne, guz lub torbiel trzustki albo w przebiegu ostrego procesu zapalnego otrzewnej lub pęcherzyka żółciowego). Badania wskazują, że na zakrzepicę żyły wrotnej bardziej narażone są m.in. osoby zażywające leki estrogenowe, np. kobiety przewlekle stosujące doustne leki antykoncepcyjne z dużymi dawkami hormonów.

Blok pozawątrobowy powstaje najczęściej w związku z zarostowym zapaleniem lub zakrzepicą żył wątrobowych oraz z powodu nadciśnienia panującego w żyłach głównych. Stan taki może być wywołany przez: prawokomorową przewlekłą niewydolność krążenia, utrzymujące się dłuższy czas nadciśnienie płucne, guzy śródpiersia, niektóre typy zapalenia osierdzia.

Wątrobowe nadciśnienie wrotne

Wątrobowy blok krążenia wrotnego związany jest ze zmianami w obrębie miąższu wątroby. Podstawowymi przyczynami są zwłóknienie i marskość tego narządu. Dochodzi do nich wskutek przewlekłych procesów zapalnych (np. wirusowego zapalenia wątroby) albo po uszkodzeniach toksycznych, w tym w przebiegu choroby alkoholowej. Czynna tkanka wątrobowa zanika, co prowadzi do zmniejszania się wydolności wątroby, a postępujące procesy zwłóknieniowe są przyczyną obkurczania się tego narządu, zaciskania naczyń krwionośnych i zwiększenia ciśnienia w układzie wrotnym.

Powikłania nadciśnienia wrotnego

Przewlekłe nadciśnienie wrotne prowadzi do rozwinięcia się krążenia obocznego. Niewielkie w warunkach fizjologicznych naczynia stają się przy zaburzeniu funkcji żyły wrotnej podstawową drogą wypływu krwi z jamy brzusznej. Odpływa ona przez żyły:

• przełykowe,
  
• odbytnicze,
  
• pępkowe,
  
• pozaotrzewnowe.
  

Zwiększenie przepływu przez te naczynia powoduje ich rozszerzenie i powstawanie zmian o typie żylakowatym. Wywołuje to np. charakterystyczny obraz tzw. głowy Meduzy – dookoła pępka obserwuje się szerokie, liczne, normalnie niewidoczne naczynia żylne.

Żylakowate rozszerzenia żył przełykowych i odbytniczych grożą pęknięciem i krwawieniem. Szczególnie niebezpieczny ze względu na intensywność jest krwotok z żylaków przełyku. Dodatkowo jego przebieg jest początkowo utajony (krew dostaje się do żołądka), a interwencja podejmowana jest wówczas, gdy utrata krwi jest już znaczna. Stan ten zagraża bezpośrednio życiu i wymaga intensywnego leczenia w warunkach szpitalnych.