Mięśnie podpotyliczne, podobnie jak większość struktur układu ruchu, są narażone na przeciążenia nadmierną pracą dynamiczną i statyczną. W wyniku mikrouszkodzeń mięśnie podpotyliczne i nadmierne napięcie często są przyczyną bólów głowy i karku, a nawet składają się na tzw. zespół skrzyżowania górnego.

Mięśnie podpotyliczne

Mięśnie podpotyliczne są grupą pięciu małych mięśni, tworzącą najgłębszą warstwę mięśniową górnego odcinka kręgosłupa szyjnego. W skład mięśni podpotylicznych wchodzą: mięsień skośny głowy górny i dolny oraz mięsień prosty tylny mniejszy, większy i boczny.

Mięśnie podpotyliczne zlokalizowane są w okolicy kości potylicznej głowy, ich pracę można zaobserwować podczas wyprostu głowy. Mięśnie te rozciągają się od pierwszego i drugiego kręgu szyjnego wzdłuż ich wyrostków kolczystych i poprzecznych w kierunku podstawy kości potylicznej (z wyjątkiem dolnego mięśnia skośnego głowy).

Funkcje mięśni podpotylicznych

Główne funkcje mięśni podpotylicznych to stabilizacja i kontrola ruchów głowy oraz wsparcie zmysłu równowagi poprzez utrzymanie głowy w odpowiedniej pozycji.

Mięśnie podpotyliczne biorą czynny udział w wyproście górnego odcinka kręgosłupa szyjnego, czyli skłonie w tył, rotacji głowy po stronie pracującego mięśnia, czyli skręcie oraz retrakcji głowy, tj. cofnięciu głowy i utworzeniu linii prostej z kręgosłupem szyjnym.

Mięśnie wykonują ruch nawet w niewielkim zakresie, w czasie kiwania głową „na tak” i potrząsania „na nie”.

Znaczenie proprioceptywne mięśni podpotylicznych

Mięśnie podpotyliczne to mięśnie czucia głębokiego. Pod względem proprioreceptywności, tzn. zmysłu kinestetycznego, są jednymi z najbardziej unerwionych mięśni całego ciała, np. blisko 36 wrzecionek mięśniowo-nerwowych przypada na 1 g tkanki mięśniowej mięśni podpotylicznych, podczas gdy w przypadku mięśnia pośladkowego wielkiego jest to ok. 0,7 wrzecionek na 1 g).

Czucie głębokie, czyli poczucie orientacji ciała w przestrzeni, w znacznym stopniu uzależnione jest od impulsów płynących z mięśni podpotylicznych do ośrodkowego układu nerwowego, gdzie dostarczane są informacje o kącie ułożenia głowy oraz jej relacji z linią horyzontu.

Pod względem funkcjonalności, mięśnie podpotyliczne ściśle współpracują z mięśniami około ruchowymi i receptorami ucha wewnętrznego, przez co ich napięcie i praca bezpośrednio związane są z kierunkiem patrzenia.

Mięśnie podpotyliczne jak pod wpływem alkoholu

Eksperymenty prowadzone na mięśniach podpotylicznych dowodzą, że pod wpływem miejscowych środków znieczulających, wyłączających pracę mięśni podpotylicznych, człowiek zachowuje się niczym pod wpływem alkoholu, tzn. z trudnością utrzymuje równowagę, dodatkowo balansuje rękoma i zwiększa pole podparcia stóp dla zachowania pionu. Natomiast znieczulenie mięśni podpotylicznych po jednej stronie wzbudza wrażenie przechylania się w kierunku wyłączonych mięśni.

Mechanizm sterowania własnym ciałem za pośrednictwem mięśni podpotylicznych, utożsamia się ze spadaniem kota na cztery łapy. Aby zapobiec upadkowi, kot ustawia horyzontalnie wzrok, głowę i ucho środkowe, a z pomocą mięśni podpotylicznych odpowiednio steruje kręgosłupem i resztą ciała. Człowiek wykonuje podobny manewr, podążając za wzrokiem i ruchem głowy, mięśnie podpotyliczne stanowią łącznik z resztą gorsetu mięśni grzbietu.

Jak działa układ mięśniowy? Odpowiedź znajdziesz w filmie:

Zaburzenia pracy mięśni podpotylicznych

Długotrwałe napięcie i skrócenie mięśni podpotylicznych może prowadzić do szeregu dolegliwości i wywołania dyskomfortu funkcjonowania poprzez np.:

• bóle szyi, migrenowe, głębokie bóle głowy promieniujące od potylicy na całą głowę, szumy w uszach;

• sztywność karku, ograniczenie swobodnego skłonu tułowia w przód lub zgięcia szyi;

• zaburzenia równowagi.

W przebiegu zaburzeń pracy mięśni podpotylicznych obserwuje się nawet trzy- lub czterokrotnie zwiększone ryzyko wystąpienia dolegliwości bólowych w odcinku lędźwiowym lub rozwinięcie się zespołu posturalnego (zespołu skrzyżowania górnego).

Przyczyną przeciążenia mięśni podpotylicznych są głównie sytuacje silnego stresu, nieprawidłowa i długotrwała postawa podczas pracy czy nauki oraz codzienne czynności, np. prowadzenie samochodu czy niepoprawnie wykonywane ćwiczenia siłowe.

Rozluźnienie mięśni podpotylicznych i przykręgosłupowych na wysokości odcinka szyjnego, często są kluczem do rozwiązania problemów miejscowych, okolicy międzyłopatkowej a nawet leczenia wszelkich zespołów bólowych obręczy karku.

Bibliografia:

Sobotta J., Atlas Anatomii Człowieka Sobotta. Tom 3. Głowa, szyja i układ nerwowy, tłum. Woźniak W., Jędrzejewski K.S., Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner.