Zez zbieżny (w mianownictwie medycznym – strabismus convergens) to wada, która zwykle uniemożliwia choremu prawidłowe widzenie stereoskopowe, czyli przestrzenne. Zezująca osoba ma problemy z oceną odległości, rozpoznawaniem kształtów trójwymiarowych obiektów oraz z koordynacją wzrokowo-ruchową.

Prawidłowe widzenie obuoczne

Do prawidłowego widzenia obuocznego niezbędne jest takie ustawienie obu gałek ocznych, by spoglądały na ten sam punkt. Nie oznacza to, że gałki patrzą równolegle – kierują się lekko przyśrodkowo, a kąt odchylenia jest tym większy, im bliżej znajduje się obserwowany przedmiot. Zjawisko to nazywa się zbieżnością lub konwergencją spojrzenia.

Jeśli jedno i drugie oko spoglądają na ten sam punkt, a tworzone na siatkówkach obrazy są ostre i tej samej wielkości, powstają odpowiednie warunki do tego, by mózg mógł wytworzyć trójwymiarowe wyobrażenie znajdujących się w polu widzenia obiektów. Wykorzystuje do tego niewielkie różnice, jakie powstają przy spoglądaniu na dany przedmiot prawym i lewym okiem. Widzenie obuoczne (stereoskopowe) umożliwia ocenę odległości i wyobrażenie sobie kształtów przedmiotów. Dzięki temu człowiek może swobodnie poruszać się w otaczającej go przestrzeni i wykonywać skoordynowane ruchy. Zdolność ta jest niezbędna m.in. do wykonywania precyzyjnych czynności, kierowania pojazdami mechanicznymi, pracy na wysokości, uprawiania niektórych sportów.

Jak wyleczyć zeza? Dowiesz się tego z filmu:

Zez zbieżny – rodzaje i przyczyny

Zez zbieżny, w zależności od przyczyny, może przyjmować różne formy. Ogólnie z zezem zbieżnym mamy do czynienia, gdy w niektórych sytuacjach lub na stałe choć jedno oko ustawia się nieprawidłowo i odchyla przyśrodkowo, czyli w stronę nosa.

Jeśli przyczyną zeza są nieprawidłowy rozwój mięśni okoruchowych albo budowa oczodołu, zez manifestuje się wadliwym ustawieniem gałki po stronie chorej. Niekiedy zmiany występują obustronnie i każda z gałek może ustawiać się zbieżnie. Jeśli w zależności od kierunku spojrzenia jedno lub drugie oko zezuje, mówi się o zezie naprzemiennym.

W niektórych przypadkach, mimo stałego odchylenia od osi spojrzenia, oko zezujące podąża za okiem zdrowym, śledzącym obserwowany przedmiot. Taką sytuację nazywa się zezem towarzyszącym.

Zezowanie może być związane z nieprawidłowym funkcjonowaniem ośrodków kojarzeniowych mózgu. Mówiąc w uproszczeniu, nie wysyła on wtedy do ośrodków ruchowych informacji o potrzebie korekty położenia gałki.

Zez zbieżny u noworodków i niemowląt

Proces konwergencji jest sterowany przez mózg, a niemowlę musi tę umiejętność wykształcić w początkowym okresie życia. Dlatego zez u noworodków i niemowląt do 3. miesiąca życia jest zjawiskiem fizjologicznym i nie powinien budzić niepokoju rodziców. Jeśli jednak kilkumiesięczne niemowlę w sposób widoczny zezuje, powinno być to wskazaniem do przeprowadzenia badania okulistycznego. Przyczyną zezowania może być np. wada rozwojowa oka albo wada refrakcji (np. wysoka krótkowzroczność). Im wcześniej wykryje się i skoryguje taką nieprawidłowość, tym łatwiej uzyskać prawidłową zbieżność oczu.

Jak pozbyć się wady wzroku? Odpowiedź znajdziesz w filmie:

Leczenie zeza zbieżnego u dzieci

Celem leczenia zeza zbieżnego u dzieci jest przywrócenie prawidłowej konwergencji i umożliwienie mózgowi syntezy obrazów z obu oczu w celu wytworzenia przestrzennego wyobrażenia przedmiotu.

Podstawowym badaniem w przypadku rozpoznania zeza jest określenie ostrości wzroku. Wada refrakcji jest bowiem bardzo częstą przyczyną zezowania. W przypadku niemowląt, które nie współpracują z okulistą i nie można u nich wykonać testu za pomocą klasycznych tablic Snellena, wykonuje się najczęściej skiaskopię – badanie pozwalające na obiektywną ocenę refrakcji oka i dobranie korekty. Do wykonania tego badania zazwyczaj rozszerza się źrenicę. Badanie jest bezkontaktowe i niebolesne.

Wpływ ostrości wzroku na zezowanie jest olbrzymi. Jeśli do siatkówki nie dociera ostry obraz, mózg nie może go zinterpretować i skierować oka we właściwą stronę. Powoduje to zbaczanie oka z osi widzenia. Po skorygowaniu wady szkłem okularowym zez często w krótkim czasie zanika.

Aby dziecko nie zezowało, stosuje się całą gamę działań, które mają wykształcić zdolność prawidłowego ustawiania gałki ocznej. Należą do nich:

• ćwiczenia pleoptyczne (polegające m.in. na zasłanianiu zdrowego oka, co ma zmusić oko chore do wysiłku i lepszego ustawienia),

• ćwiczenia ortoptyczne – wykorzystujące przyrządy zmieniające oś widzenia tak, by stopniowo wymuszać ustawienie oczu w położeniu zbliżonym do konwergentnego.

W leczeniu zeza stosuje się też szkła pryzmatyczne, które odchylają spojrzenie tak, że przy niewielkim wysiłku dziecko jest w stanie prawidłowo ustawić oko. Zmniejszając co jakiś czas kąt załamania światła w pryzmacie, uzyskuje się stopniową poprawę ustawienia oka. Wszystkie opisane działania wymagają długotrwałego i regularnego ćwiczenia.

Jeśli mierzony regularnie kąt odchylenia oka od prawidłowej osi (kąt zeza) nie zmniejsza się lub zmniejsza się zbyt wolno, okulista może podjąć decyzję o wykonaniu zabiegu operacyjnego, który znacząco lub całkowicie zniesie zezowanie i przywróci prawidłowe ustawienie oka. Dokonuje się tego przez skrócenie lub wydłużenie odpowiedniego mięśnia zewnętrznego albo przez nieznaczne przesunięcie miejsca przyczepu mięśnia do oka.

Zez zbieżny u dorosłych

Utrwalony zez u osoby dorosłej jest stanem, którego nie można już (w kontekście przywrócenia widzenia obuocznego) zmienić. Dojrzały mózg nie jest w stanie skorygować utrwalonych sposobów przetwarzania impulsów wzrokowych i zespolić ich w obraz trójwymiarowy. Ćwiczenia okazują się zwykle u dorosłych nieskuteczne. Dlatego decyzję o leczeniu operacyjnym podejmuje się najczęściej w sytuacjach, gdy choremu zależy na uzyskaniu efektu kosmetycznego, czyli likwidacji widocznego dla innych zeza.

Inną sytuacją jest stan, gdy do zezowania dojdzie wskutek urazu głowy. W takich przypadkach prawidłowa chirurgiczna rekonstrukcja ścian oczodołu i mięśni zewnętrznych oka może przywrócić prawidłowe widzenie.

Zobacz film i dowiedz się jak działa ludzkie oko: