Zespół złego wchłaniania, czyli ZZW, to zaburzenie przyswajania substancji odżywczych przez błonę jelita cienkiego. W zdrowym organizmie białka, węglowodany i tłuszcze rozkładane przez enzymy zostają wchłonięte przez jelito cienkie (wraz z witaminami i składnikami mineralnymi). Jeżeli proces ten zostaje zaburzony, mamy do czynienia z ZZW.

Zespół złego wchłaniania – przyczyny

Upośledzone wchłanianie może być spowodowane przez niedobór lub brak enzymów trawiennych (ZZW wtórny), ponieważ przyjęte pożywienie nie jest odpowiednio przygotowane do dalszych procesów trawiennych, które powinny zachodzić w zdrowym organizmie. Równie często choroba następuje na skutek nieprawidłowego funkcjonowania błony śluzowej jelita cienkiego, co jest określane jako pierwotny zespół złego wchłaniania.

Brak enzymów trawiennych często wynika z wad wrodzonych organizmu – dochodzi do niewystarczającego wytwarzania się np. laktazy, niezbędnej do prawidłowego rozkładania laktozy. Niedobór enzymów jest też konsekwencją chorób narządów odpowiedzialnych za ich wytwarzanie, np. zapalenia trzustki lub wątroby.

Z kolei wady w prawidłowym funkcjonowaniu błony śluzowej jelita cienkiego powodowane są przede wszystkim przez infekcje i stany chorobowe, np.: celiakię, zespół krótkiego jelita, infekcje wirusowe, bakteryjne i grzybicze, a także chorobę Leśniowskiego-Crohna, choroby pasożytnicze czy alergie pokarmowe. Może wystąpić także na skutek spożywania niektórych leków (np. neomycyny, niesteroidowych leków przeciwzapalnych, preparatów żelaza, leków przeczyszczających, kolchicyny czy metotreksatu), naświetlania w chorobach nowotworowych, a także jako powikłanie resekcji żołądka lub częściowego usunięcia jelita. Zaburzenia wchłaniania mogą być też wynikiem nadmiernego spożywania alkoholu.

Jakie objawy wywołuje zespół złego wchłaniania?

Objawy zespołu złego wchłaniania wynikają z braku substancji, której przyswajanie jest zaburzone. Generalnie osoby z ZZW charakteryzują się niską masą ciała, nadmiernym osłabieniem i przewlekłym zmęczeniem. Jeżeli jelito cienkie ma problem z wchłanianiem:

• białka, to poza utratą masy ciała występują obrzęki, osłabienie odporności i zaburzony zostaje proces wzrostu u dzieci;
• tłuszczy, wyniki badań mogą wykazać braki witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, a ponadto charakterystyczna jest biegunka tłuszczowa;
• węglowodanów, upośledzone wchłanianie tych substancji prowadzi do wzdęć, biegunek, bólów brzucha oraz nadmiernego gromadzenia się gazów;
• witamin z grupy B, pojawiają się problemy ze strony układu nerwowego (np. osłabienie pamięci, zmiany nastrojów, a nawet ataki drgawkowe); ponadto pojawiają się zmiany skórne, a także zapalenia jamy ustnej czy charakterystyczne zajady;
• witaminy A, może nastąpić zbytnie wysychanie spojówek, zmętnienie, a nawet owrzodzenie rogówki; następuje światłowstręt oraz ogólne pogorszenie kondycji skóry; do tego pojawia się dystrofia paznokci i znaczne osłabienie struktury włosa.

Zespół złego wchłaniania wapnia i witaminy D objawia się bólami kostnymi, tężyczką i krzywicą u dzieci. Niedobory witaminy K mogą prowadzić do skazy krwotocznej, a witaminy C do szkorbutu. Braki żelaza i kwasu foliowego prowadzą natomiast do anemii.

Zespół złego wchłaniania – objawy u dzieci

Zespół złego wchłanianiau dzieci> może spowodować znaczne braki w prawidłowym przybieraniu na wadze i doprowadzić do upośledzenia wzrostu. Konieczna jest wtedy konsultacja z pediatrą i wykonanie niezbędnych badań, ponieważ zachodzi ryzyko, że większość składników dostarczanych z pożywieniem wydalana jest z kałem. W takich przypadkach wymagana jest specjalistyczna dieta i regularna kontrola wagi i wzrostu dziecka za pomocą tzw. siatek centylowych.

Zespół złego wchłaniania – leczenie

Leczenie zespołu złego wchłaniania uzależnione jest od jego przyczyny – pierwotnej lub wtórnej. W przypadku niedoborów enzymów konieczne jest stosowanie odpowiedniej diety, np. bezmlecznej przy niedoborach laktazy lub bezglutenowej, jeżeli przyczyną jest choroba trzewna. W niektórych przypadkach niezbędne jest podawanie określonych enzymów, np. trzustkowych przy przewlekłym zapaleniu tego organu.

Schorzenie Leśniowskiego-Crohna wymaga podania leków przeciwzapalnych, a zakażenia oznaczają konieczność przyjęcia substancji leczniczych eliminujących np. pasożyty, które powodują infekcję lub stan zapalny. Niedobór poszczególnych witamin wiąże się z koniecznością przyjmowania zawierających je preparatów w zwiększonej dawce i przez dłuższy czas.

Jeżeli dokuczające objawy sugerują zespół upośledzonego wchłaniania, konieczne jest wykonanie testów krwi, moczu, kału lub innych badań specjalistycznych, jak np. test na zaburzenia wchłaniania białek, tłuszczów, węglowodanów czy soli żółciowych.