Sytuacje wywołujące stres wydarzają się na co dzień. Umiarkowane uczucie napięcia jest zjawiskiem naturalnym, a nawet pożądanym. Ułatwia sprawne funkcjonowanie, na przykład podejmowanie szybkich decyzji czy adekwatne reagowanie na niebezpieczeństwa. Każdy ma jednak granicę odporności na stres, której przekroczenie może poważnie odbić się na psychice, a nawet na fizycznym zdrowiu. Następuje to w przypadku zespołu stresu pourazowego, będącego formą reakcji na wydarzenia traumatyczne. Konsekwencją drastycznych przeżyć są symptomy chorobowe, które zwykle nie ustępują samoistnie i wymagają specjalistycznego leczenia.

Wydarzenia wywołujące PTSD

Sytuacjom tym z reguły towarzyszy intensywny lęk i uczucie bezsilności. Zespół stresu pourazowego dotyka ofiary przemocy - napaści, porwania, gwałtu, tortur, ataku terrorystycznego. Pojawia się także u osób, które przeżyły wypadek komunikacyjny, pożar czy klęskę żywiołową. Inne traumatyczne doświadczenia to śmierć bliskiej osoby (zwłaszcza nagła) czy zdiagnozowanie zagrażającej życiu choroby. Z badań wynika, że najczęściej zespół stresu pourazowego występuje u żołnierzy, którzy uczestniczyli w misjach wojskowych.

Objawy PTSD

Zespół stresu pourazowego przeważnie ujawnia się po okresie latencji, który trwa od kilku dni do kilku miesięcy po zdarzeniu. Objawy PTSD są wówczas ponownym przeżyciem urazu, a niekiedy pierwszą, opóźnioną reakcją na przebytą traumę.

Typowe objawy stresu pourazowego to:

• ponowne przeżywanie traumatycznego wydarzenia,
  
• unikanie okoliczności kojarzących się z urazem,
  
• przewlekłe zaburzenia psychosomatyczne,
  
• zaburzenia towarzyszące PTSD.
  

Osoba dotknięta zespołem stresu pourazowego ma nawracające, uporczywe wspomnienia (tzw. flashbacki) drastycznego zdarzenia,  w którym uczestniczyła. Często też śni koszmary o treści nawiązującej do przebytej traumy. Powracające natrętnie obrazy są tak rzeczywiste, że chory intensywnie cierpi, co nierzadko wiąże się z objawami wegetatywnymi, zupełnie jakby wspominane wydarzenie rozgrywało się ponownie. W chwili retrospekcji osoba z PTSD może wręcz nie rozróżniać realnych okoliczności i przeżywanego na nowo koszmaru.

Charakterystycznym objawem stresu pourazowego jest unikanie sytuacji, miejsc czy osób kojarzących się z traumatycznym doświadczeniem. Chory zwykle nie chce rozmawiać o przebytym urazie, ogranicza aktywności, które się z nim wiążą. Izoluje się od wszelkich bodźców przywołujących drastyczne wspomnienia, które często pokrywa psychogenną niepamięcią. W zetknięciu z okolicznościami skłaniającymi do reminiscencji osoba z PTSD doznaje silnego lęku.

Wśród licznych psychosomatycznych objawów stresu pourazowego wyróżnić można:

• przewlekłe napięcie różnych grup mięśniowych,
  
• bóle głowy,
  
• zaburzenia snu,
  
• problemy z koncentracją,
  
• wzmożoną reaktywność na bodźce,
  
• drażliwość, wybuchy gniewu,
  
• niepokój, poczucie zagrożenia,
  
• niezdolność do przeżywania przyjemności,
  
• emocjonalne odrętwienie, 
  
• poczucie braku perspektyw na przyszłość,
  
• uczucie bezradności,
  
• poczucie winy i wstydu,
  
• unikanie kontaktów z innymi ludźmi,
  
• myśli samobójcze.
  

Nie u każdej osoby, która przeżyła traumę, rozwija się zespół stresu pourazowego. By go zdiagnozować, należy stwierdzić utrzymywanie się wyżej wymienionych objawów przez co najmniej miesiąc. Co więcej, muszą one powodować istotne upośledzenie funkcjonowania chorego w różnych dziedzinach jego życia.

Leczenie PTSD - psychoterapia i farmakoterapia

Przebieg PTSD ma indywidualny charakter. W około 1/3 przypadków, przeciętnie w ciągu roku od zachorowania, dochodzi do samoistnego ustąpienia objawów. U reszty chorych symptomy utrzymują się w zmiennym stopniu nasilenia. Niepodjęcie leczenia może spowodować utrwalenie zaburzenia, a nawet powstanie trwałych zmian osobowości. Dlatego zespołu stresu pourazowego nie należy bagatelizować - warto jak najszybciej podjąć terapię.

Za skuteczną metodę leczenia PTSD uznaje się psychoterapię poznawczo-behawioralną, w której przeformułowuje się błędne interpretacje traumatycznych wydarzeń i ich następstw. Proponuje się również terapię ekspozycyjną, której celem jest redukcja lęku w procesie przywoływania w obecności terapeuty wspomnień drastycznego doświadczenia. W leczeniu PTSD wykorzystuje się często odwrażliwianie za pomocą ruchu gałek ocznych (EMDR). Jest to metoda, która, poprzez stymulację odpowiednich obszarów mózgu, pozwala na przetworzenie wspomnień na temat traumy i przeniesienie ich ze sfery emocji do sfery poznawczej.

W celu złagodzenia objawów stresu pourazowego (np. bezsenności, zaburzeń lękowych) leczenie wspiera się farmakoterapią. Choremu najczęściej podaje się leki przeciwdepresyjne.

Dzięki właściwej psychoterapii większość osób z PTSD powraca do normalnego życia.