Tzw. objaw Raynauda to główna dolegliwość pacjentów cierpiących na zespół Raynauda oraz na chorobę Raynauda – mimo iż nazwy te brzmią niemal identycznie i mogą być mylące, opisuje się nimi zasadniczo różne jednostki chorobowe. Nazwa objawu pochodzi od nazwiska Maurice’a Raynauda – sławnego francuskiego lekarza, który w 1862 r. jako pierwszy opisał objaw nagłego i epizodycznego blednięcia i sinienia palców pod wpływem zimna. Objaw Raynauda może być pierwotny (idiopatyczny) – wówczas powoduje niegroźną dla zdrowia chorobę Raynauda o łagodnym przebiegu. Jeśli objaw Raynauda jest spowodowany innymi chorobami organizmu (zwłaszcza schorzeniami tkanek łącznych), wówczas mówimy o zespole Raynauda.

Choroba Raynauda czy zespół Raynauda – jak je odróżnić?

Istotą objawu Raynauda jest nagły, epizodyczny skurcz naczyń krwionośnych, do którego dochodzi najczęściej w obrębie palców dłoni i (rzadziej) stóp. Możliwe jest także wystąpienie objawu na w tkankach nosa, małżowin usznych i sutków u kobiet. Skurcz naczyń jest łatwy do zaobserwowania, ponieważ objawia się charakterystycznymi zmianami koloru skóry. W wyniku działania zimna lub silnych emocji dochodzi do nagłego blednięcia skóry pod wpływem jej niedokrwienia (kolor biały) – zazwyczaj towarzyszy temu uczucie mrowienia. 

Następnie ma miejsce faza zastoju i intensywnego zabarwienia skóry (kolor siny, niebieski bądź fioletowy), występuje także drętwienie i chwilowe zaburzenie czucia. Ostatnim etapem jest faza wtórnego przekrwienia (intensywne zaczerwienienie), której może towarzyszyć lekki lub umiarkowany ból palców. Zmiany te zachodzą w palcach kończyn górnych (rzadziej dolnych, ponieważ są one zwykle chronione przed zimnem przez buty) symetrycznie. Pierwotny objaw Raynauda oznacza chorobę Raynauda – jest ona niegroźna dla zdrowia i ma łagodny przebieg. Nie powoduje również trwałych zmian i uszkodzeń w obrębie naczyń krwionośnych. Natomiast zespół Raynauda jest diagnozowany, wówczas gdy objaw Raynauda pojawia się na skutek innych, poważniejszych chorób tkanki łącznej. Może wówczas powodować uszkodzenia naczyń i zawsze wymaga leczenia.

Zespół Raynauda: objawy

Objaw zespołu Raynauda jest taki sam, jak przy chorobie Raynauda – pojawia się wówczas nagły i przejściowy skurcz tętnic i podskórnych naczyń krwionośnych, a w szczególności małych tętnic przedkapilarnych, tętniczek przedwłośniczkowych oraz naczyń tętniczo-żylnych. Bezpośrednią przyczyną skurczu jest zimno lub wpływ silnych emocji (np. stres). Skurcz tych naczyń jest normalną reakcją na zimno także u osoby zdrowej, jednak wówczas ma on o wiele łagodniejszy przebieg. U osoby z zespołem Raynauda palce dłoni (palce stóp, nos, uszy) zmieniają ukrwienie w nagły i charakterystyczny sposób: bledną, sinieją i czerwienieją. Objawom towarzyszy mrowienie, drętwienie, a niekiedy również zaburzenia czucia i ból. W skrajnych przypadkach może dojść do trwałego uszkodzenia naczyń, powstawania owrzodzeń, a nawet martwicy opuszków palców.

Zobacz także: Mrowienie w stopach i dłoniach – objawy cukrzycy, dyskopatii, nerwicy i niedoboru mikroelementów

Przyczyny zespołu Raynauda

W przeciwieństwie do choroby Raynauda (która zwykle pojawia się z bliżej nieokreślonych przyczyn) zespół Raynauda jest schorzeniem wtórnym (powikłaniem) wielu chorób, zwłaszcza schorzeń tkanki łącznej. Wśród nich należy wymienić:

• toczeń rumieniowaty układowy;
  
• mieszaną chorobę tkanki łącznej;
  
• miażdżycę;
  
• reumatoidalne zapalenie stawów,
  
• guzkowe zapalenie tętnic;
  
• zapalenie wielomięśniowe;
  
• chorobę Behçeta;
  
• ziarniniak Wegenera;
  
• zapalenie wsierdzia,
  
• chorobę z Lyme,
  
• mononukleozę zakaźną;
  
• wirusowe zapalenie wątroby typu B lub C;
  
• fibromialgię;
  
• nadciśnienie płucne;
  
• nowotwory i choroby przebiegające ze zwiększoną lepkością krwi (krioglobulinemię, chłoniaki i białaczki, szpiczak mnogi, czerwienicę prawdziwą, nadpłytkowość itp.);
  
• zespoły uciskowe (zespół cieśni nadgarstka, zespół górnego otworu klatki piersiowej itp.).
  

W grupie podwyższonego ryzyka znajdują się osoby przyjmujące niektóre leki kardiologiczne i immunosupresyjne oraz doustne środki antykoncepcyjne. Narażone są również osoby wykonujące prace szczególnie obciążające dłonie (pianiści, operatorzy maszyn i młotów pneumatycznych, piszący na komputerze itp.).

Zobacz także: Diagnostyka i leczenia zespołu Raynauda – przyczyny, objawy, badania i postępowanie w przypadku stwierdzenia choroby

Diagnoza i leczenie zespołu Raynauda

Podczas diagnozy objawu Raynauda konieczne jest ustalenie jego przyczyny. Aby zaobserwować objaw, stosuje się tzw. próbę prowokacyjną, która polega na zanurzeniu rąk w zimnej wodzie (o temperaturze ok. 4°C). Niezbędne może okazać się również wykonanie laboratoryjnego badania krwi. Przy objawie pierwotnym (samoistnym) nie jest konieczne leczenie – choroba Raynauda ma wówczas charakter łagodny i nie zagraża zdrowiu. Jedynie w rzadkich przypadkach stosuje się leczenie farmakologiczne. Jeśli natomiast objaw jest wtórny, należy ustalić przyczynę pierwotną, czyli chorobę, która go spowodowała. Wówczas terapia polega na leczeniu choroby podstawowej oraz na łagodzeniu dolegliwości związanych ze skurczem tętnic. Leczenie farmakologiczne samego objawu stosuje się u osób, u których ma on długotrwały i silny przebieg (lub gdy pojawia się zagrożenie martwicą tkanek). Osoby z objawem Raynauda powinny ponadto unikać zimna oraz zrezygnować z palenia tytoniu.