Zespół Capgrasa (inaczej – syndrom Capgrasa lub zespół Sozji) to rzadkie zaburzenie psychiczne należące do grupy ksobnych zaburzeń urojeniowych, nazywanej urojeniowymi zespołami błędnej identyfikacji (ang. delusional misidentification syndromes – DMS). W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 nie zostały one wyszczególnione jako samodzielna jednostka chorobowa – zwykle towarzyszą różnym problemom neurologicznym i chorobom psychicznym. Głównym objawem DMS jest przekonanie, że znajome osoby (a niekiedy także przedmioty) zmieniły swoją tożsamość. W zespole Capgrasa chory jest przekonany, że otaczają go sobowtóry ludzi, których uważał za swoich bliskich. Zaburzenie to w 1923 r. jako pierwszy opisał francuski psychiatra Joseph Capgras.
Zespół Capgrasa – niezwykły przypadek urojeń ksobnych
Urojenia zalicza się do zaburzeń treści myślenia. Są to niezgodne z rzeczywistością przekonania, co do których prawdziwości chory jest przeświadczony tak głęboko, że nie przyjmuje do wiadomości żadnych racjonalnych argumentów przeczących jego sądom. Jego mniemania mogą przy tym tworzyć logicznie spójną całość, więc tym trudniej jest dowieść ich błędności. W przypadku urojeń ksobnych następuje interpretacja wszelkich zdarzeń jako powiązanych z osobą chorego, zwykle – wymierzonych przeciw jego dobru, bezpieczeństwu.
W zespole Capgrasa chory nabiera przekonania, że jego bliscy (najczęściej – życiowy partner) zostały podmienione na obce, choć identycznie wyglądające i zachowujące się osoby. Czasem dochodzi przy tym do wniosku, że sobowtór jest istotą pozaziemską czy robotem. Człowiek dotknięty zespołem Capgrasa traci poczucie emocjonalnej więzi z daną osobą, jest wobec niej nieufny, podejrzliwy, a często czuje się wręcz zagrożony jej obecnością.
Charakterystyka zespołu Capgrasa
Przeświadczeniu o pojawieniu się sobowtórów mogą towarzyszyć teorie spiskowe, zwykle irracjonalne (np. dotyczące ingerencji kosmitów). Charakterystyczny objaw zaburzenia psychicznego tego typu stanowi okoliczność, że chory nie potrafi określić przyczyn rzekomej zamiany bliskiego mu człowieka na jego wierną kopię. Co więcej, nie jest ciekaw jego losu i nie podejmuje prób odnalezienia go, lecz koncentruje swoją energię wokół osoby sobowtóra. Chory zwykle dąży do „rozgryzienia” jego wrogich zamiarów i „zdemaskowania” go. W obliczu zagrożenia osoba z zespołem Capgrasa może wykazywać zachowania lękowe (np. odmawiać wspólnego noclegu z „sobowtórem” i spać w zamkniętym na klucz pokoju) lub agresywne (w skrajnych przypadkach chory może planować zamach na życie „sobowtóra”).
Urojenia w zespole Capgrasa często nasilają się z czasem. Chory zaczyna podejrzewać o zmianę tożsamości coraz więcej osób ze swojego otoczenia. Może uznawać, że „podmienione” zostały zwierzęta domowe czy osobiste przedmioty. Człowiek dotknięty takim zaburzeniem miewa nawet wątpliwości co do własnej tożsamości – stwierdza, że „obce” są określone części jego ciała, nie identyfikuje się z własnym odbiciem w lustrze. Choć osoby dotknięte zespołem Capgrasa zazwyczaj w pozostałych obszarach życia funkcjonują prawidłowo i nie prezentują innych objawów choroby psychicznej, ich urojenia mogą prowadzić do głębokiej frustracji, depresji, a nawet prób samobójczych. Dlatego zespół Capgrasa uznaje się za zaburzenie bardzo poważne, w skrajnym nasileniu – wymagające hospitalizacji.
Jakie są pierwsze objawy depresji? Odpowiedź znajdziesz w naszym filmie:
Przyczyny powstawania zespołu Capgrasa
Leczenie zespołu Capgrasa ma zawsze indywidualny charakter i jest uzależnione od czynników, które wywołały to rzadkie zaburzenie psychiczne. Urojenia na temat sobowtórów niekiedy towarzyszą chorobom psychicznym, głównie schizofrenii. Pacjenta należy jednak poddać szczegółowej diagnostyce, ponieważ chorobę mogą powodować zmiany neurologiczne w mózgu. U chorego dochodzi najczęściej do uszkodzenia struktur łączących ośrodek rozpoznawania twarzy (znajdujący się w korze mózgowej) z układem limbicznym, odpowiedzialnym za przypisywanie obiektom określonych stanów emocjonalnych. Zaburzenie takie może być wynikiem urazu mechanicznego (np. na skutek uderzenia czy podczas operacji neurochirurgicznej), obecności guza mózgu, powikłaniem udaru czy pęknięcia tętniaka. Zespół Capgrasa może wystąpić także na skutek zmian neurodegeneracyjnych, czyli w otępieniu starczym.
Zespół Capgrasa – leczenie
Leczenie zespołu Capgrasa powiązane jest terapią choroby podstawowej. W przypadku dolegliwości neurologicznych pacjent musi zostać poddany opiece specjalistów w tej dziedzinie, ponieważ bezpośrednia przyczyna urojeń może stać się powodem znacznie poważniejszych powikłań. Zmiany organiczne w mózgu często są nieuleczalne i w takiej sytuacji zespół Capgrasa leczy się objawowo – za pomocą leków przeciwpsychotycznych, ze wsparciem odpowiednio dobranej do stanu pacjenta psychoterapii. Podobne postępowanie terapeutyczne dotyczące symptomów zespołu Capgrasa wdraża się w przypadku schorzeń psychicznych (np. schizofrenii). Lepsze jest jednak rokowanie – leki psychotropowe mogą spowodować całkowitą remisję urojeń. Po ich ustąpieniu należy jednak stosować długotrwałe leczenie podtrzymujące, które zapobiega nawrotom choroby.