Stałe stężenie jonów wodorowych we krwi i płynach ustrojowych zapewnia właściwy przebieg procesów enzymatycznych, co z kolei warunkuje prawidłową pracę narządów wewnętrznych i wszystkich pojedynczych komórek ciała człowieka. Stały poziom jonów wodorowych, czyli stały poziom pH krwi, warunkują przede wszystkim nerki oraz płuca. W ciągu doby człowiek wytwarza do 20 moli gazowego dwutlenku węgla, wydalanego na zewnątrz w procesie oddychania, oraz około 1 mmol jonu wodorowego w postaci nielotnej przez nerki. Według tego dzieli się zaburzenia gospodarki kwasowo-zasadowej na kwasicę i zasadowicę oddechową i nieoddechową (metaboliczną).
Badania wykonywane w celu rozpoznania zasadowicy oddechowej
Aby ocenić równowagę kwasowo-zasadową organizmu, należy wyznaczyć 3 parametry, a mianowicie:
- stężenie jonów wodorowych, czyli pH krwi, które wyznacza się z krwi tętniczej. Na zasadowicę wskazuje pH krwi powyżej 7,45. Prawidłowy wynik pH (7,35–7,45) nie oznacza jednak braku zaburzeń metabolicznych, ponieważ zasadowica może występować w formie wyrównanej, kiedy dochodzi do zaburzenia w zakresie poziomu innych parametrów, natomiast pH jest wyrównane;
- stężenie wodorowęglanów (HCO3-);
- ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla (pCO2), czyli najlepszego parametru do oceny równowagi kwasowo-zasadowej organizmu, uwarunkowanej przez układ oddechowy.
Zasadowica oddechowa – przyczyny
Zasadowica oddechowa wynika ze wzrostu pH krwi powyżej 7,45. Wynika ze spadku poziomu jonów wodorowych we krwi, co jest spowodowane przez hiperwentylację (nadmiernie przyspieszony i głęboki oddech). Hiperwentylacja prowadzi do spadku poziomu dwutlenku węgla, czyli tzw. hipokapni. Przyczynami tych procesów są m.in.:
- zmiany i choroby ośrodkowego układu nerwowego,
- pobudzenie ośrodkowego układu nerwowego poprzez niektóre leki, toksyny,
- silne bodźce nerwowe, wyziębienie, ból czy stres,
- niedodma,
- odma prężna,
- zatorowość płucna,
- wstrząs.
Wyniki laboratoryjne w zasadowicy oddechowej
Kiedy spada poziom dwutlenku węgla, w różnym czasie rozwija się zasadowica oddechowa. Wzrasta pH, co objawia się niewyrównaną zasadowicą oddechową (wzrost pH, spadek pCO2, prawidłowy poziom wodorowęglanów). Nerki zaczynają kompensować to zaburzenie poprzez zwiększenie wydalania wodorowęglanów i zmniejszenie procesów zasadotwórczych, co w efekcie pozwala na wyrównanie pH płynów ustrojowych. W efekcie w badaniach laboratoryjnych pH jest w normie, jednak poziom pCO2 i wodorowęglanów jest obniżony.
Objawy zasadowicy oddechowej
W zależności od nasilenia zasadowicy, adekwatne są objawy kliniczne obejmujące przede wszystkim zaburzenia świadomości. Niedobór dwutlenku węgla i hiperwentylacja stymulują obkurczenie naczyń krwionośnych ośrodkowego układu nerwowego, a tym samym upośledzenie przepływu przez te naczynia i objawy neurologiczne. Pojawiają się zaburzenia mowy i inne objawy świadczące o upośledzeniu funkcji ośrodkowego układu nerwowego.
Ponadto w przebiegu zasadowicy spotykana jest tendencja do hipokaliemii, czyli spadku poziomu potasu we krwi, a także spadku poziomu wapnia zjonizowanego, co objawia się tężyczką.
Leczenie zasadowicy oddechowej
W miarę możliwości wdraża się leczenie przyczynowe. W czasie napadu hiperwentylacji można wykorzystać różne metody uspokajające, w tym stosowanie leków działających depresyjnie na układ oddechowy.