Zapalenie mózgu nie jest schorzeniem częstym, ale jego przebieg kliniczny jest dramatyczny. W wielu przypadkach jednocześnie pojawiają się symptomy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i niektóre opracowania (np. epidemiologiczne) omawiają oba te schorzenia łącznie.

Zapalenie mózgu – rodzaje

Zapalenia mózgu można podzielić na kilka grup, w zależności od czynnika, który je powoduje. Największą grupę stanowią zachorowania wywołane przez infekcję wirusową, z czego mniej więcej połowa to zakażenia odkleszczowe. Kolejną, relatywnie dużą grupę przyczyn stanowią schorzenia o podłożu bakteryjnym. Wśród innych powodów wymienia się też zachorowania spowodowane przez pasożyty, reakcje autoimmunologiczne i choroby demielinizacyjne.

Zapalenie mózgu – objawy

Początkowe objawy zapalenia mózgu mogą być niespecyficzne. Podwyższenie temperatury, dreszcze, bóle mięśni i głowy, ogólne osłabienie mogą sugerować banalną infekcję wirusową. Dołączające się nudności i wymioty, silny ból głowy, senność lub zaburzenia świadomości oraz pojawianie się objawów neurologicznych (niedowłady, porażenia) powinny być sygnałem alarmowym.

Natężenie dolegliwości szybko się zwiększa, a ogólny stan chorego pogarsza się. W krańcowych sytuacjach dochodzi do zaburzeń oddychania i nagłego zatrzymania krążenia, spowodowanych przez obrzęk mózgu.

Przyczyny zapalenia mózgu

Najczęstszą przyczyną zapalenia mózgu są zakażenia wirusem kleszczowego zapalenia mózgu. Choroba przenosi się nie tylko przez ukłucie przez kleszcza będącego nosicielem, ale również przez spożycie nieprzegotowanego mleka zainfekowanych zwierząt (np. krów).

Pozostałe zapalenia wirusowe są spowodowane głównie przez wirusy opryszczki, różyczki, cytomegalii, odry. Specyficznym przypadkiem jest wścieklizna, która nieleczona kończy się zawsze śmiercią chorego.

Bakteryjne zapalenie mózgu spowodowane jest najczęściej przez meningokoki i pneumokoki. Rzadziej dochodzi do innych zakażeń bakteryjnych, wśród których (ze względu na specyficzne leczenie) należy wymienić zachorowania w przebiegu boreliozy i – rzadko dziś spotykanej, ale groźnej – gruźlicy.

Infekcje wirusowe i bakteryjne występują w Polsce relatywnie często. W krajach gdzie brak jest źródeł czystej wody pitnej, a poziom higieny jest niski, częstą przyczyną zapalenia mózgu są zakażenia pierwotniakowe (spowodowane głównie przez ameby oraz toksoplazmę) albo wywołane przez inne pasożyty (larwy glist i tasiemców). W Polsce zachorowania tego typu są rzadkie, pojawiają się m.in. u osób powracających z podróży w rejony tropikalne.

Zapalenie mózgu może być skutkiem reakcji autoimmunologicznej. Sporadyczne przypadki tego typu dotyczą głównie młodych kobiet z guzami jajnika. Walcząc z komórkami nowotworowymi, organizm wytwarza przeciwciała, które dodatkowo atakują komórki nerwowe i powodują chorobę ośrodkowego układu nerwowego. Podobny mechanizm podejrzewa się w odniesieniu do niewystępującego obecnie tzw. śpiączkowego zapalenia mózgu (choroba von Economo). Liczne zachorowania obserwowano w pierwszej połowie XX w., a za ich przyczynę uważa się obecnie działanie immunoglobulin, które organizm wytwarzał, by zwalczać niektóre ze szczepów paciorkowców. Bardzo rzadko zdarzają się przypadki ostrego rozsianego zapalenia mózgu i rdzenia (obserwowana u dzieci choroba demielinizacyjna, będąca głównie skutkiem infekcji).

Leczenie zapalenia mózgu

Zapalenie mózgu wymaga specjalistycznego leczenia szpitalnego, w warunkach typowych dla oddziału zakaźnego. Podstawą jest zabezpieczenie chorego przed obrzękiem mózgu, który nie tylko stanowi przyczynę nasilenia zaburzeń świadomości i objawów ogniskowych, ale też może spowodować wgłobienie mózgu do otworu wielkiego czaszki. Efektem jest ucisk na ośrodek oddechowy i regulujący krążenie, który może doprowadzić do niewydolności krążeniowo-oddechowej i śmierci. Stan tkanki mózgowej, rozległość i intensywność zmian określa się metodami obrazowymi – głównie za pomocą rezonansu magnetycznego (NMR). W terapii stosuje się m.in. wlewy dożylne substancji osmotycznie czynnych (mannitol), leki moczopędne, przeciwzapalne leki steroidowe.

Badając płyn mózgowo-rdzeniowy pod kątem bakterii, wirusów i obecności specyficznych przeciwciał, można najczęściej określić przyczynę zachorowania. Pozwala to na wdrożenie leczenia przyczynowego (np. antybiotykoterapii) tam, gdzie jest to uzasadnione.

Mimo iż kilkanaście procent przypadków zapalenia mózgu kończy się śmiercią, większość osób udaje się wyleczyć. Powrót do zdrowia może być przedłużony ze względu na utrzymujące się objawy neurologiczne o różnym nasileniu. Dzięki kilkumiesięcznej, intensywnej rehabilitacji zazwyczaj uzyskuje się przynajmniej częściową poprawę stanu ogólnego, zmniejszenie stopnia niedowładów lub innych objawów ubytkowych ze strony ośrodkowego układu nerwowego.

Zobacz nasz film i dowiedz się jak działa układ nerwowy