Choć na pracę serca mają w dużym stopniu wpływ czynniki zewnętrzne, to za jego czynność skurczową odpowiedzialny jest układ bodźcoprzewodzący – grupa wyspecjalizowanych komórek serca, które wytwarzają i przenoszą w odpowiedni sposób impulsy elektryczne z miejsca ich powstawania do poszczególnych struktur serca.
Prawidłowy rytm serca
Podstawowy rytm serca to tzw. rytm zatokowy. Powstaje w węźle zatokowo-przedsionkowym, który jest najważniejszą strukturą układu przewodzącego – naturalnym rozrusznikiem serca. W spoczynku generuje impulsy inicjujące skurcz mięśnia sercowego z częstością ok. 70–80 razy na minutę. Częstość ta jest regulowana czynnikami zewnętrznymi:
- przyspiesza pod wpływem krążących we krwi adrenaliny i noradrenaliny, które wydzielane są w czasie stresu, wysiłku, choroby,
- zwalnia pod wpływem acetylocholiny, wydzielanej przez zakończenia nerwów błędnych.
Nawet bez tej stymulacji serce potrafi utrzymywać rytm. Impulsy powstałe w węźle zatokowo-przedsionkowym są przekazywane dalej włóknami przewodzącymi i docierają w odpowiedniej kolejności do poszczególnych partii mięśnia sercowego – najpierw do przedsionków, które kurcząc się, przepychają krew do komór, a potem do komór, które przepompowują krew do aorty (lewa komora) i tętnic płucnych (prawa komora). Dzięki temu sterowaniu praca serca jest hemodynamicznie efektywna – do płuc i pozostałych struktur ciała dociera dostateczna ilość krwi.
Rodzaje zaburzeń rytmu serca
Zaburzenia rytmu dzieli się według kilku kryteriów.
- Czas trwania:
- napadowe – przechodzące samoistnie lub pod wpływem leczenia,
- utrwalone – obserwowane ciągle, niezależnie od stosowanej terapii.
- Miejsce powstawania:
- nadkomorowe, w tym zatokowe zaburzenia rytmu,
- komorowe.
- Mechanizm powstawania:
- zaburzenia generowania impulsów – wpływające na częstość pracy serca – tachykardie (częstoskurcze) i bradykardie (nadmierne zwolnienie pracy serca), trzepotania i migotania,
- zaburzenia przewodzenia impulsów – bloki przedsionkowo-komorowe, zespół preekscytacji, niektóre typy częstoskurczów.
Z punktu widzenia klinicznego niezwykle ważny jest wpływ na krążenie. Jeśli serce jest hemodynamicznie wydolne (pompuje do płuc i do naczyń obwodowych dostateczną ilość krwi), chory może względnie normalnie funkcjonować. W przeciwnym razie dochodzi do niewydolności krążenia, a w przypadku migotania komór – do zatrzymania krążenia. Są to stany zagrożenia życia, wymagające natychmiastowej pomocy.
Przyspieszenie pracy serca nie zawsze powoduje zwiększenie efektywności krążenia. W trakcie częstoskurczu czas, w którym przedsionek lub komora napełniają się krwią, może być tak krótki, że objętość pompowanej na obwód krwi jest minimalna i powstaje niewydolność krążenia. Taki sam mechanizm widać w przypadku trzepotania przedsionków.
Migotanie komór jest przyczyną całkowitego zatrzymania przepompowywania krwi, ponieważ nie dochodzi do jednoczesnego skurczu całej komory, ale do chaotycznego kurczenia się poszczególnych partii mięśni, w różnych rytmach i z różną siłą.
Przyczyny zaburzeń rytmu serca
Najczęstszą przyczyną zaburzeń rytmu serca jest niedokrwienie lub zawał mięśnia sercowego. Układ bodźcoprzewodzący pod wpływem niedokrwienia może spowalniać czynność albo może generować chaotyczne, nieprawidłowe impulsy, powodujące częstoskurcze, trzepotania, lub migotania.
Czym jest migotanie przedsionków? Odpowiedź na filmie:
Nieprawidłowa akcja elektryczna serca może wynikać z wielu innych przyczyn. Mogą to być:
- zaburzenia elektrolitowe (głównie dotyczące równowagi sodu, potasu i wapnia),
- wady wrodzone,
- przebycie niektórych chorób wirusowych,
- wpływ niektórych substancji toksycznych.
W istotny sposób na powstawanie zaburzeń może też wpływać stosowanie leków (np. pochodnych naparstnicy, betablokerów), szczególnie w sytuacji, gdy pacjent zażywa jednocześnie wiele różnych leków, niekoniecznie ze wskazań kardiologicznych.
Zaburzenia rytmu serca – rozpoznawanie
Choć wywiad i badanie lekarskie są bardzo istotne w rozpoznawaniu zaburzeń rytmu, decydujące znaczenie diagnostyczne ma elektrokardiografia (EKG), wykonywana w spoczynku lub w trakcie wysiłku. W diagnozowaniu zaburzeń napadowych ważną rolę odgrywa badanie metodą Holtera – 24-godzinny ciągły zapis EKG, który analizuje się, porównując go z działaniami pacjenta i subiektywnie odczuwanymi przez niego objawami.
Leczenie zaburzeń rytmu serca
O ile rozwijające się stopniowo problemy można skutecznie diagnozować i leczyć w sposób planowy, o tyle pojawiające się nagle, ciężkie zaburzenia rytmu (migotanie komór, częstoskurcz komorowy, inne zaburzenia wpływające na efektywność krążenia krwi) mogą być nawet przyczyną nagłej śmierci sercowej. Pomocą dla chorego jest wtedy resuscytacja krążeniowo-oddechowa, w razie potrzeby – wczesna defibrylacja za pomocą ogólnodostępnych urządzeń automatycznych i wezwanie pomocy medycznej.
Planowe leczenie zaburzeń rytmu obejmuje:
- leczenie farmakologiczne antyarytmiczne,
- profilaktykę niedokrwienia mięśnia sercowego,
- kardiowersję – leczenie impulsami elektrycznymi niewielkiej mocy, pozwalającymi na przerwanie napadowego migotania przedsionków lub częstoskurczu nadkomorowego,
- ablację – zabieg chirurgiczny zmierzający do „wyłączenia” elementu układu bodźcoprzewodzącego, który powoduje napadowe zaburzenia rytmu, poprzez jego termiczne uszkodzenie wprowadzoną do serca sondą.
Krioablacja jest z kolei sposobem leczenia migotania przedsionków. Zobaczcie, na czym polega zabieg: