Zaburzenia osobowości pojawiają się okresie dzieciństwa i trwają w wieku dojrzałym. Należy je odróżnić od przemijających kryzysów i schorzeń psychicznych. Wyrażają się w określonej strukturze charakteru człowieka, jego utrwalonych wzorcach postępowania, sposobach myślenia. Są to cechy odmienne od przyjętych w danej kulturze norm, co powoduje, że osoba z zaburzeniami zwykle nie odnajduje się w sytuacjach społecznych, nie potrafi radzić sobie z życiowymi wyzwaniami, ma problem z obrazem samej siebie. Jej nieprzystosowanie do rzeczywistości wiąże się z subiektywnie przeżywanym cierpieniem. Przyczyn rozwoju zaburzeń osobowości upatruje się w czynnikach biologicznych, genetycznych i psychospołecznych.
Zobacz także: Załamanie nerwowe – przyczyny, objawy. Jak sobie radzić z tym zaburzeniem?
Typy zaburzeń osobowości
Istnieje wiele rodzajów zaburzeń osobowości, spośród których w Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 wyróżnia się osiem głównych typów.
Osobowość paranoiczna to osoba przewrażliwiona na własnym punkcie, nadmiernie podejrzliwa (szczególnie wobec partnera), nieufna, niezdolna do wybaczania, źle znosząca niepowodzenia, krytykę, lekceważenie. Wobec powyższego, często ogranicza kontakty z otoczeniem, a jej relacje nacechowane są emocjonalnym chłodem. Zwykle ma zawyżone poczucie własnej wartości.Osobowość schizoidalna charakteryzuje się wycofaniem z życia społecznego, w tym związków emocjonalnych. Ludzie z tym zaburzeniem nie czerpią satysfakcji z relacji interpersonalnych i nie uważają ich za niezbędne. Wykazują ograniczoną zdolność do wyrażania uczuć, odczuwania przyjemności. Mają tendencję do działania w samotności, silną skłonność do introspekcji, fantazjowania.
Osobowość dysocjalna to zaburzenie wyrażające się w lekceważeniu norm społecznych, nieliczeniu się z uczuciami i potrzebami innych ludzi. U dotkniętych nim osób upośledzony jest proces uczenia się, wyciągania wniosków, zdolność przewidywania konsekwencji własnych zachowań. Występuje skłonność do agresji, impulsywnych działań, niska tolerancja na frustrację. Chorym obce jest poczucie winy i odpowiedzialności za swoje czyny.
Zaburzenia psychiczne, czyli co? Dowiesz się tego z filmu:
Osobowość chwiejna emocjonalnie dzieli się na dwa podtypy - impulsywny i borderline. Oba cechują się zmiennym, niedającym się przewidzieć nastrojem, skłonnością do emocjonalnych wybuchów, spontanicznych, często nieakceptowanych działań, których konsekwencji nie biorą pod uwagę. Osobowość borderline ma dodatkowo zaburzony obraz siebie, własnych preferencji i celów. Często towarzyszy jej uczucie wewnętrznej pustki, stany depresyjne, lękowe, inklinacje autodestrukcyjne i myśli samobójcze.
Osobowość histrioniczna ma potrzebę znajdowania się w centrum uwagi. Cechuje ją płytka, chwiejna uczuciowość, tendencja do teatralnych zachowań i przesadnej ekspresji. Osoby takie mają skłonność do zachowań prowokacyjnych, zwłaszcza na tle seksualnym. Ich pragnienie uznania nie idzie w parze z uwzględnianiem potrzeb innych. Zwykle nadinterpretują swoje relacje, uważając je za bardziej bliskie i intymne niż są w rzeczywistości.
Osobowość anankastyczna wyraża się w przesadnej skrupulatności, perfekcjonizmie, poświęcaniu uwagi szczegółom, sumienności w działaniu przy jednoczesnej niepewności co do jego efektów i obsesyjnej potrzebie ich weryfikowania. Osoby z tym zaburzeniem cechuje także pewna sztywność i ostrożność w relacjach interpersonalnych, mała elastyczność wobec kwestii etycznych czy religijnych.
Osobowość lękliwa (unikająca) funkcjonuje w poczuciu własnej nieatrakcyjności i ciągłej obawy przed krytyką, odrzuceniem. W związku z tym ma trudność w nawiązywaniu relacji społecznych i tendencję do unikania wielu działań. Zarazem przeżywa silne cierpienie z tego powodu. Ludziom z takim zaburzeniem towarzyszy nieustanne napięcie, poczucie zagrożenia, niepewności.
Osobowość zależna przejawia się poczuciem niekompetencji, problemem w formułowaniu własnych opinii, niechęcią do samodzielnego podejmowania decyzji i unikaniem odpowiedzialności za swoje wybory. Wywołuje to zachowania nacechowane uległością, strachem, bezradnością. Osoby zależne potrzebują nieustannego wsparcia, więc towarzyszy im lęk przed samotnością, odrzuceniem.
Jak stwierdzić zaburzenia osobowości?
Nie istnieje wiarygodny test na zaburzenia osobowości, który można wykonać samodzielnie. Diagnozowanie zaburzeń psychicznych wymaga szczegółowego wywiadu psychiatrycznego. Uzupełnieniem może być przeprowadzenie testów psychometrycznych (MMPI-2, WISKAD, EPQ-R), które może zinterpretować tylko specjalista. Rozpoznając zaburzenia osobowości, należy wykluczyć obecność innych schorzeń psychicznych czy somatycznych, które mogą powodować dysfunkcyjne zachowania.