Wymioty są jednym z najczęstszych powodów zgłaszania się rodziców z dzieckiem do pediatry. Mimo że jako jedyne zwracają uwagę, rzadko występują w sposób izolowany, czyli bez objawów towarzyszących. Najczęściej są jednym z elementów złożonej jednostki chorobowej.
Wymioty są odruchem, który polega na gwałtownym wydaleniu treści żołądkowej na zewnątrz. Dzieje się to za sprawą podrażnienia receptorów znajdujących się w układzie pokarmowym (m.in. w jamie ustnej i gardle), ale również w uchu wewnętrznym, układzie moczowym, jak i podrażnieniu ośrodka wymiotnego w ośrodkowym układzie nerwowym. Wobec tego wymioty u niemowlaka mogą świadczyć nie tylko o chorobach przewodu pokarmowego, ale również o schorzeniach dotyczących innych układów. Wymiotom może towarzyszyć podrażnienie układu autonomicznego, co objawia się zblednięciem skóry, szybszą akcją serca i poceniem.
Przyczyny wymiotów u niemowląt
Wymioty u niemowlaka mają wiele przyczyn. Niektóre są błahe (wówczas wymioty są mylone z ulewaniem), a niektóre to poważne schorzenia będące dużym zagrożeniem dla zdrowia. Okres niemowlęcy obejmuje pierwszy rok życia dziecka. Omawiając przyczyny wymiotów, należy rozróżnić tę grupę wiekową na noworodki i młodsze niemowlęta, jak również starsze niemowlęta.
Tuż po porodzie wymioty u noworodka są najczęściej próbą oczyszczenia układu pokarmowego z wód płodowych. Czasami może być to także reakcja na leki podane matce przed porodem lub w jego trakcie. Małe dzieci karmione wyłącznie piersią lub mlekiem sztucznym w pierwszym roku życia najczęściej wymiotują na skutek niewłaściwej techniki karmienia (niemowlę łyka do żołądka zbyt dużą ilość powietrza), przekarmienia, zbyt łapczywego jedzenia. Niemowlęta w pierwszych miesiącach życia mają skłonność to ulewania.
Inne przyczyny wymiotów u niemowląt, szczególnie w kolejnych miesiącach życia, to np. wprowadzenie nierozdrobnionego pokarmu, na który dziecko nie jest jeszcze gotowe, co może powodować podrażnienie receptorów wymiotnych w gardle. Ponadto wymioty mogą mieć podłoże emocjonalne.
Przyczyną wymiotów mogą być choroby obejmujące ośrodkowy układ nerwowy. Poranne chlustające wymioty mogą nawet świadczyć o guzach w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Mogą być ponadto objawem zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
U noworodków i niemowląt w pierwszych miesiącach życia do przyczyn wymiotów zalicza się wady wrodzone przewodu pokarmowego, w tym np. wrodzone zarośnięcie przełyku. Nawracające wymioty po jedzeniu we wczesnym wieku niemowlęcym wynikają niekiedy z przerostowego zwężenia odźwiernika. Inne przyczyny polegające na niedrożności różnych odcinków przewodu pokarmowego towarzyszą często wadom wrodzonym, jak np. zespół Downa.
Ulewanie a wymioty u niemowląt
Ulewanie wynika z niedojrzałości anatomicznej i czynnościowej przewodu pokarmowego dziecka. Ilość ulanego pokarmu jest zmienna i może być mylona z wymiotami. Takie ulewania lub niewielkie wymioty to najczęściej wynik refluksu żołądkowo-przełykowego. Jest to częste zjawisko, ponieważ dolny zwieracz przełyku jest w pierwszych miesiącach życia niewydolny, co powoduje cofanie się treści z żołądka do przełyku. Ulewania nie wymagają głębszej diagnostyki i leczenia pod warunkiem, że dziecko odpowiednio przybiera na masie ciała, jest spokojne i rozwija się prawidłowo. Aby zmniejszyć częstotliwość ulewania u niemowląt, przede wszystkim należy po karmieniu spionizować je i odczekać kilka minut. Przy częstym ulewaniu można pomyśleć o ustawieniu materaca w łóżeczku niemowlęcia pod lekkim kątem, by dziecko nie spało zupełnie płasko. Przy bardzo intensywnym ulewaniu ostatecznością są dostępne w aptekach zagęszczacze pokarmu.
Objawy alarmujące, towarzyszące wymiotom u niemowląt
Niekiedy wymioty mogą świadczyć o poważnym schorzeniu. Opiekuna powinny szczególnie zaniepokoić chlustające wymioty, zły stan ogólny dziecka, gorączka, problemy z przyjmowaniem płynów i pokarmów, zahamowanie przyrostu masy ciała i brak postępu w rozwoju psychoruchowym dziecka. Diagnostyka wymiotów u niemowląt obejmuje wykluczenie choroby każdego z układów – oddechowego, pokarmowego, moczowego, nerwowego, ale również ciężkiego zakażenia o charakterze uogólnionym, czyli posocznicy.
Specyficzne objawy u niemowląt, u których przyczyną wymiotów jest wrodzone zarośnięcie przełyku, obejmują ślinienie się, krztuszenie przy karmieniu, zaburzenia połykania. Przerostowe zwężenie odźwiernika objawia się chlustającymi wymiotami właściwie po każdym posiłku. Po wymiotach niemowlę jest głodne i ponownie chce jeść. Nie przybiera jednak na masie i traci wagę. Dodatkowo pojawiają się objawy odwodnienia.
Zatrzymanie gazów i stolca, napięcie mięśniowe, niepokój i wydalanie niewielkich ilości galaretowatego stolca z krwią, w połączeniu z wymiotami, mogą świadczyć o wgłobieniu jelita. Gwałtowny przebieg niedrożności przewodu pokarmowego towarzyszy chorobie Hirschsprunga. U niemowląt rzadko obserwuje się, by w tym schorzeniu występowały biegunki i wymioty jednocześnie. Biegunka naprzemienna z zaparciem jest raczej częstsza u starszych dzieci.
Objawy typu bezdechy, drgawki, zaburzenia oddychania, gorączka i apatyczność dziecka mogą być objawami towarzyszącymi wymiotom w zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych.