Wirylizacja jest zespołem objawów rozwijającym się na skutek nieprawidłowej gospodarki hormonalnej u kobiet. Za wirylizację odpowiadają androgeny, czyli męskie hormony płciowe. To właśnie one, np. testosteron, odpowiadają za owłosienie (broda, klatka piersiowa) bądź łysienie (łysienie androgenowe) typu męskiego, zmiany budowy ciała, przerost łechtaczki. Nadmiar androgenów może wynikać z różnych schorzeń nadnerczy lub jajników.

Czym jest wirylizacja?

Wirylizacja to pojawienie się u kobiet cech, które u mężczyzn nie budzą żadnych zastrzeżeń. Chodzi tu o zmianę budowy ciała, rozwój tkanki mięśniowej, nadmierne owłosienie i owłosienie typu męskiego, obniżenie tembru głosu, łysienie androgenowe, a także przerost łechtaczki czy nadmiernie nasilony trądzik. Fizjologicznie bowiem poziom androgenów u kobiet jest kilkukrotnie niższy niż u mężczyzn, dlatego są one kojarzone głównie z płcią męską. Odpowiadając za rozwój drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych, odgrywają kluczową rolę w procesie dojrzewania. To dzięki androgenom chłopcy mają inne predyspozycje fizyczne, inną budowę ciała. Poziom androgenów wpływa też na popęd seksualny.

Czytaj także: Androgeny, czyli męskie hormony płciowe. Kiedy wykonać badanie?

Dlaczego dochodzi do wirylizacji?

Bezpośrednim mechanizmem wirylizacji jest nadmiar androgenów. Dochodzi do tego na skutek rozwoju niektórych patologii jajników bądź nadnerczy. Najczęściej obserwowanym współcześnie zespołem doprowadzającym do wirylizacji kobiet jest zespół policystycznych jajników (PCOS). Wśród innych patologii wymienia się:

• nowotwory wirylizujące jajnika bądź nadnerczy,
• wrodzony przerost nadnerczy,
• sterydy egzogenne.

Wirylizacja płodu

Jedną z form zaburzeń różnicowania płci jest wirylizacja narządów płciowych u płci genetycznej żeńskiej (kariotyp 46,XX). Dochodzi do tego w trzech mechanizmach:

• wzrost produkcji androgenów,
• spadek metabolizmu androgenów,
• androgeny pochodzące od matki.

Najczęściej do wirylizacji płodu przyczynia się wrodzony przerost nadnerczy. U jego podstaw leży w większości przypadków mutacja genetyczna obejmująca gen kodujący 21-hydroksylazę. W wyniku tej mutacji dochodzi do zmniejszenia syntezy kortyzolu przez nadnercza i tym samym wzrostu wydzielania hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) przez przysadkę mózgową. ACTH nie tylko współdziała w sprzężeniu z kortyzolem, lecz jego wzrost nasila wydzielanie androgenów, co powoduje wirylizację zewnętrznych narządów płciowych. Wewnętrzne narządy płciowe są rozwinięte prawidłowo.

Zobacz film i dowiedz się jak jest zbudowany kobiecy układ rozrodczy: 

Przyczyną wirylizacji płodów żeńskich jest również zaburzenie metabolizmu androgenów. Fizjologicznie testosteron pochodzi z dehydroepiandrosteronu produkowanego zarówno przez płód, jak i przez matkę. Dzięki aromatazie zostaje przekształcony do estradiolu i dzięki temu płód żeński jest chroniony przed nadmiarem androgenów. Gdy aromatazy zabraknie przy niedoborze aromatazy łożyskowej, nadmiar androgenów nie jest neutralizowany i powoduje wirylizację płodu żeńskiego.

Ostatnim mechanizmem wirylizacji płodu żeńskiego jest nadmierna ekspozycja płodu na androgeny matki produkowane przez nowotwory nadnerczy czy jajników. Na szczęście ta ekspozycja ustępuje po porodzie, wobec czego wirylizacja nie pogłębia się.

Diagnostyka wirylizacji

W przypadku wirylizacji płodu spowodowanej niedoborem 21-hydroksylazy czy 11-hydroksylazy wykonuje się profil steroidowy moczu za pomocą chromatografii gazowej ze spektrometrią mas. Niedobór tych enzymów może prowadzić do zagrażającej życiu niewydolności nadnerczy, utraty soli, nadciśnienia wtórnego czy innych komplikacji.

W przypadku pojawienia się objawów hiperandrogenizmu, czyli wirylizacji kobiet, konieczne jest oznaczenie poziomu androgenów we krwi. Oznacza się poziom testosteronu, siarczanu dehydroepiandrosteronu (DHEA-S), jak również innych hormonów. Warto zawsze wykonać odpowiednie badania obrazowe celem wykluczenia guza nadnerczy czy PCOS.

Czytaj także: Czym jest hiperandrogenizm? Jakie są jego objawy i przyczyny? Czy dieta pomaga w leczeniu?

Wirylizacja – leczenie

Leczenie wirylizacji uzależnione jest od jej przyczyny. W przypadku wrodzonego przerostu nadnerczy stosowane mogą być glikokortykoidy i antyandrogeny. Guzy są usuwane chirurgicznie. W związku z tym nie ma jednej konkretnej metody leczenia. Konieczne jest zawsze ustalenie przyczyny, aby terapia przyniosła pożądany efekt.