Wirus Epsteina-Barr (EBV) to herpeswirus, który ma działanie onkogenne. Zakaża przede wszystkim limfocyty B i komórki nabłonkowe umiejscowione w ludzkim gardle. EBV doprowadza do transformacji limfocytów B i ich wzmożonego namnażania, hamuje produkcję przeciwciał oraz procesy apoptozy. Wirus Epsteina-Barr przenosi się poprzez ślinę oraz w trakcie kontaktów płciowych. Zakażonych jest ponad 90% dorosłych osób, przy czym objawy infekcji nie zawsze występują. Nosiciel zaraża przez całe swoje życie.

Objawy zakażenia wirusem Epsteina-Barr

Zakażenie wirusem Epsteina-Barr może nie dawać żadnych objawów. Jedną z najczęstszych chorób będących efektem działania wirusa jest mononukleoza. Większość populacji przechodzi ją bezobjawowo jeszcze przed 5. rokiem życia. Choroba szerzy się przez bliskie kontakty, stąd też jej nazwa – choroba pocałunków. Wczesne objawy, jakie daje mononukleoza wywołana przez wirus Epsteina-Barr, to:

• brak apetytu,
• nudności,
• zapalenie gardła,
• powiększenie węzłów chłonnych,
• gorączka,
• złe samopoczucie,
• uczucie zmęczenia.

Wraz z rozwojem choroby można zaobserwować powiększenie śledziony i wątroby oraz wysypkę plamkowo-grudkową. Znacznie rzadziej wirus Epsteina-Barr wywołuje zapalenie trzustki, zapalenie mózgu, opon mózgowo-rdzeniowych, mięśnia sercowego oraz inne ciężkie powikłania. Mononukleoza o ciężkim przebiegu może zakończyć się zgonem wywołanym pęknięciem śledziony. Przebycie mononukleozy zakaźnej daje trwałą odporność. W okresie rekonwalescencji chorzy często odczuwają wzmożoną senność, szybkie męczenie się, osłabienie i apatię, czyli typowe objawy zespołu przewlekłego zmęczenia. Może pojawić się także przejściowe obniżenie odporności.

Wirus Epsteina-Barr może dawać także inne objawy. Jest to patogen kancerogenny, dlatego może być przyczyną wielu chorób nowotworowych. Najczęściej wywołuje on:

• raka nosogardła,
• chłoniaka Burkitta,
• ziarnicę złośliwą,
• raka migdałków podniebiennych,
• chłoniaki ośrodkowego układu nerwowego,
• raka ślinianek przyusznych.

Objawy zakażenia wirusem Epsteina-Barr zależą wówczas od umiejscowienia nowotworu i jego stopnia zaawansowania.

Wirus Epsteina-Barr – badania i diagnostyka

W diagnostyce w kierunku zakażenia wirusem Epsteina-Barr wykorzystuje się wiele metod. Pierwszym wykonywanym badaniem jest morfologia z rozmazem krwi obwodowej. Zakażenie powoduje pojawienie się typowych limfocytów oraz podwyższone wartości leukocytów. Oprócz tego lekarz może zlecić badania:

• IFA – specyficzna metoda stosowana najczęściej,
• ELISA, EIA, chemoluminescencja – szybka i czuła metoda, która przystosowana jest do automatycznych oznaczeń,
• próba wiązania dopełniacza – rzadko używany, mniej czuły test,
• western blot – metoda specyficzna, wykonywana w celu potwierdzenia zakażenia,
• awidność VCA IgG – test potwierdzający zakażenie,
• aglutynacja przeciwciał heterofilnych – mało dokładny test, który nie powinien być stosowany u dzieci poniżej 4. roku życia, ponieważ ich organizm nie wytwarza tego typu przeciwciał.

Inne stosowane metody to izolacja wirusa, metoda PCR, wykrywanie antygenu wirusa, metody immunocytologiczne oraz immunohistochemiczne. Testy serologiczne pozwalają wykryć przeciwciała przeciwko wirusowi Epsteina-Barr. Badania powinny być zawsze wykonywane u kobiet ciężarnych, mających objawy grypopodobne.

W diagnostyce bardzo ważny jest również wywiad z pacjentem oraz badanie przedmiotowe. W przypadku mononukleozy zakaźnej lekarz może zaobserwować u pacjenta powiększenie węzłów chłonnych, zaczerwienienie gardła, powiększenie migdałków, nalot na migdałkach.

Wirus Epsteina-Barr – leczenie

Leczenie zakażeń wirusem Epsteina-Barr w przypadku mononukleozy polega przede wszystkim na łagodzeniu objawów i zapobieganiu powikłaniom. Pacjent powinien prowadzić oszczędzający tryb życia, a najlepiej pozostać w łóżku przez cały okres trwania choroby. Zalecane jest stosowanie leków przeciwbólowych i przeciwgorączkowych. Powikłania, takie jak znacząca małopłytkowość czy nasilona duszność, oraz powikłania ze strony ośrodkowego układu nerwowego wymagają leczenia glikokortykosteroidami. Po przechorowaniu mononukleozy wirus pozostaje w ślinie nawet pół roku.

Nowotwory spowodowane przez wirus Epsteina-Barr wymagają leczenia radiologicznego, chemioterapii, a niekiedy także leczenia chirurgicznego. W leczeniu zespołu przewlekłego zmęczenia, wywołanego przez EPV, stosowane są leki przeciwwirusowe, np. acyklowir, leki przeciwdepresyjne i immunoglobuliny. Lekarz może także skierować pacjenta na psychoterapię.