Członkowie Fundacji Obywatele Zdrowo Zaangażowani stworzyli poradnik, w którym pacjenci łatwo sprawdzą, jakie badania są zalecane ich grupie wiekowej, znajdą praktyczne wskazówki dotyczące przygotowania się do poszczególnych badań, a także poznają wartości referencyjne ich wyników.

Badania profilaktyczne, czyli?

Badania profilaktyczne to diagnostyka opierająca się na systematycznym wykonywaniu badań kontrolnych w celu jak najszybszego wykrycia chorób. Ich zestaw będzie inny w zależności od płci i wieku. Warto pamiętać, że badania profilaktyczne trzeba wykonywać regularnie, także wtedy kiedy czujemy się dobrze i nic nam nie dolega. 

Co trzeba badać?

Morfologia to jedno z najbardziej podstawowych i częściej zlecanych badań. W klasycznej morfologii sprawdza się:

• RBC (krwinki czerwone — erytrocyty);
  

• HGB (hemoglobina);

• wskaźniki czerwonokrwinkowe (HCT — hematokryt, MCV — średnia objętość krwinki czerwonej, MCH — wskaźnik średniej masy hemoglobiny w krwince czerwonej, MCHC — wskaźnik odzwierciedlający średnie stężenie hemoglobiny w krwince czerwonej);

• WBC (krwinki białe — leukocyty), a wśród nich: limfocyty, monocyty, granulocyty (eozynofile, czyli granulocyty kwasochłonne, bazofile, czyli granulocyty, zasadochłonne, neutrofile, czyli granulocyty obojętnochłonne);
  

• PLT (płytki krwi); MPV (średnia objętość płytki krwi).

Dodatkowo z krwi bada się także:

• Albumina w surowicy - to białko odpowiedzialne za utrzymanie objętości krwi krążącej; normy: 3,5–5,5 g/dl;
  

• ALT (AlAT, ALAT, GPT, SGPT) — transaminaza alaninowa - to tzw. próby wątrobowe, normy: kobiety: < 34 U/l, mężczyźni: < 45 U/l; więcej informacji o ALT znajdziesz w naszym materiale: Próby wątrobowe – normy i rodzaje badań (ALT, GGTP, ALP, AST i in.);

• AST (AspAT, GOT, SGOT) — transaminaza asparaginianowa - to enzym, z jego pomocą ocenia m.in. pracę wątroby czy serca; kobiety: < 31 U/l, mężczyźni: < 35 U/l. Więcej informacji o AST: Aminotransferaza asparaginianowa (AST) – wynik powyżej normy

• Ca — wapń - pierwiastek nie tylko buduje kości czy zęby, ale także odpowiada za prawidłową krzepliwość krwi; normy: 8,6–10,2 mg/dl

• CRP — białko ostrej fazy (białko C reaktywne) - u zdrowej osoby praktycznie nie jest wytwarzane w ogóle, jego obecność to sygnał, że organizmie rozwija się stan zapalny; normy: 0,00–10,00 mg/l

• Estradiol - badany jest, aby ocenić funkcje jajników i monitorować rozwój pęcherzyków folikularnych, jego stężenie zależy od fazy cyklu: faza folikularna — 84–970 pg/ml (0,3–3,5 nmol/l); podczas owulacji — 13–330 pg/ml (0,48–1,17 nmol/l); faza lutealna — 73–200 pg/ml (0,26–0,73 nmol/l); menopauza — 11,2–42 pg/ml (0,04–0,15 nmol/l).
  
  Hormon w śladowych ilościach występuje także u mężczyźni (11,2–50,4 pg/ml (0,04–0,18 nmol/l). Jego wysokie stężenie może oznaczać m.in. choroby jąder.
  

• FSH - odpowiada za prawidłowy rozwój pęcherzyka Graafa, u kobiet jego stężenie zależy od cyklu miesiączkowego, normy: faza folikularna — 84–970 pg/ml (0,3–3,5 nmol/l) podczas owulacji — 13–330 pg/ml (0,48–1,17 nmol/l) faza lutealna — 73–200 pg/ml (0,26–0,73 nmol/l) menopauza — 11,2–42 pg/ml (0,04–0,15 nmol/l).
  

U mężczyzn jego stężenie waha się 11,2–50,4 pg/ml (0,04–0,18 nmol/l). Jego wzrost może oznaczać chorobę jąder.

Co można wyczytać z badania krwi? Dowiesz się tego z filmu:

• Fe — żelazo - jest niezbędne do produkcji czerwonych krwinek, jego niedobór może oznaczać np. anemię, normy: kobiety: 50–170 μg/dl; mężczyźni: 65–175 μg/dl

• Fosforany - odpowiadają za prawidłową budowę kości oraz gospodarkę kwasowo-zasadową; normy: 0,9–1,6 mmol/l

• GLU — glukoza - < 60 lat — 74–99 mg/dl > 60 lat — 82–115 mg/dl > 90 lat — 75–121 mg/dl;

• HbA1C — hemoglobina glikowana - ten parametr wykorzystuje się w monitorowaniu leczenia cukrzycy, normy: osoby bez cukrzycy: 4–6 proc., osoby z cukrzycą: > 6 proc.;
  

• K — potas - to jeden z elektrolitów, odpowiada m.in. za prawidłową pracę serca; 3,5–5,0 mmol/l

• KREA — kreatynina - na jej podstawie ocenia się pracę nerek, normy: kobiety: 0,6–1,1 mg/dl, mężczyźni: 0,7–1,3 mg/dl;

• Lipidogram — cholesterol całkowity - wykonuje się go w celu oceny funkcji wątroby, dróg żółciowych i tarczycy, wchłaniania jelitowego, chorób nadnerczy, zwiększonego ryzyka wystąpienia miażdżycy; normy: < 200 mg/dl;

• Lipidogram — cholesterol frakcji HDL (lipoproteina o wysokiej gęstości) - pomiar HDL C ma ogromne znaczenie przy ocenie ryzyka choroby wieńcowej, normy: kobiety: 42,0–88,0 mg/dl, mężczyźni: 35,3–79,5 mg/dl.
  

• Lipidogram — cholesterol frakcji LDL (lipoproteina o niskiej gęstości) - pomiar LDL ma istotne znaczenie w redukcji lipidów zapobiegającej miażdżycy, normy: < 100 mg/dl;
  

• Lipidogram — triglicerydy - parametr sprawdza się u pacjentów z podejrzeniem hiperlipidemii oraz u pacjentów z podejrzeniem miażdżycy; normy: < 150 mg/dl

• Mg — magnez - pierwiastek odpowiada za prawidłowe działanie układu mięśniowego, nieprawidłowe stężenie magnezu może prowadzić do uszkodzenia nerek czy upośledzenia funkcji nerwowo-mięśniowych, 1,6–2,6 mg/dl;
  

• Na — sód - to elektrolit, który bierze udział m.in. w utrzymywaniu odpowiedniego pH, czyli równowagi kwasowo-zasadowej organizmu; normy: 135–145 mmol/l;
  

• OB — odczyn Biernackiego - sprawdza szybkość opadania krwinek czerwonych w określonym czasie. Jest nieswoistym badaniem pomocnym w diagnostyce m.in. chorób przebiegających ze stanem zapalnym, normy: kobiety: 1–10 mm/h, mężczyźni: 3–15 mm/h, osoby po 65. roku życia dla obojga płci: <20 mm/h.
  

• PSA (swoisty antygen gruczołu krokowego) całkowity, PSA wolny -  markerem przerostu prostaty, oznaczanym w diagnozowaniu i monitorowaniu raka prostaty, normy: 40–49 lat — do 2,5 ng/ml; 50–59 lat — do 3,5 ng/ml; 60–69 lat — do 4,5 ng/ml; 70–79 lat — do 6,5 ng/ml.
  

• UREA — mocznik - bada się go in. u pacjentów z podejrzeniem choroby nerek, normy: dorośli: 17–43 mg/dl, kobiety < 50 lat: 15–40 mg/dl; kobiety > 50 lat: 21–43 mg/dl; Mężczyźni < 50 lat: 19–44 mg/dl; Mężczyźni > 50 lat: 18–55 mg/dl.
  

• URIC — kwas moczowy - jego stężenie sprawdza się u pacjentów z podejrzeniem choroby nerek, dny moczanowej, cukrzycy, miażdżycy, normy: kobiety: 2,6–6,0 mg/dl, mężczyźni: 3,5–7,2 mg/dl; 

• TSH - to hormon wytwarzany przez przysadkę mózgową jego zadaniem jest kontrola tarczycy; normy: 0,4–4,0 ml U/l.
  

Na czym polega badanie ultrasonografem? Dowiesz się tego z filmu:

Badania obrazowe

Do badań profilaktycznych należą także badania obrazowe. Do tych, które trzeba regularnie wykonać należą:

• Cytologia - pozwala wykryć raka szyjki macicy na wczesnym stadium 
  

• Elektroencefalografia (EEG) - rejestruje czynność bioelektryczną mózgu, przydaje się w diagnostyce padaczki oraz innych chorób układu nerwowego, m.in. w bólach głowy, zaburzeniach cyklu snu i czuwania

• USG - pozwala ocenić narządy miąższowe, ich budowę anatomiczną i wady, kształt oraz wielkość badanego narządu;
  

• Elektrokardiogram (EKG) - to graficzny zapis pracy serca;
  

• Gastroskopia - pozwala dokładnie obejrzeć górny odcinek układu pokarmowego;
  

• Kolonoskopia - pozwala obejrzeć końcowy odcinek układu pokarmowego;
  

• Mammografia - pozwala wykryć raka piersi;
  

• Rentgen (RTG) - wykonuje się w celu wykrycia zmian urazowych (np. złamania, wgłobienia, ubytku kostnego), zniszczeń kostnych lub przebudowy utkania kostnego w przebiegu np. nowotworu;

• Spirometria - ocenie pojemność płuc;
  

• Tomografia komputerowa - pozwala uwidocznić przekrój organizmu z bardzo dużą dokładnością. Umożliwia zobaczenie tkanek miękkich, np. takich narządów jak mózg, wątroba, trzustka, płuca, nerki oraz elementy kostne.
  

Poradnik przygotowany przez fundację można pobrać tutaj: