Wazopresyna jest hormonem białkowym, którego rola polega głównie na funkcji regulacyjnej. Za jej zbyt wysokie stężenie może odpowiadać ból i stres. Z kolei jej obniżone wydzielanie obserwowane jest u osób m.in. spożywających zbyt duże ilości alkoholu.

Jakie funkcje ma wazopresyna?

Wydzielanie wazopresyny w większych ilościach może być spowodowane przyjmowaniem niektórych leków. Jej poziom jest zależny od hormonów takich jak adrenalina, kortyzol i hormony płciowe. Ponadto w zwiększonej dawce produkowana jest podczas snu, kiedy dochodzi do obniżenia ciśnienia tętniczego.

W organizmie zdrowego człowieka wazopresyna odpowiada za gęstość moczu i ciśnienie tętnicze. Wpływa na resorpcję, czyli zwrotne wchłanianie wody, podwyższa ciśnienie tętnicze (przez działanie obkurczające na mięśnie gładkie), a także ma udział w wytwarzaniu hormonu tarczycowego (TSH), hormonu stymulującego produkcję kortyzolu (ACTH) oraz hormonu wzrostu (GH). Funkcje wazopresyny są więc bardzo wszechstronne. Antydiuretyna bierze również udział w procesach termoregulacji organizmu, reguluje uczucie pragnienia i rytm biologiczny.

Zbyt wysokie stężenie tego hormonu może wywołać tzw. zespół Schwartza-Barttera, w wyniku którego dochodzi do zatrzymania nadmiaru wody, podczas gdy poziom elektrolitów we krwi wyraźnie spada (głównie sodu). Objawy są bardzo zróżnicowane, zwłaszcza na początku choroby. W jej zaawansowanej fazie występują często: mdłości, wymioty, nadmierna drażliwość i wahania nastrojów, a w niektórych przypadkach dochodzi do zaburzeń psychicznych. W bardzo zaawansowanym stadium schorzenia może dojść do drgawek i śpiączki. Ponieważ objawy są charakterystyczne dla wielu chorób, w celu potwierdzenia zespołu Schwartza-Barttera zleca się przeprowadzenie badania krwi, aby określić poziom sodu, chlorku potasu i tzw. osmolalność, czyli stężenie roztworu we krwi.

Wazopresyna – niedobór

Niedobór wazopresyny wywołuje tzw. moczówkę prostą, w której przebiegu najbardziej charakterystyczne są duże pragnienie i zwiększona produkcja moczu. Jest to rzadkie schorzenie, które może pojawić się w trakcie ciąży. U zdrowego człowieka nadmiar płynów wydalany jest przez nerki w postaci moczu. Proces ten jest regulowany przez hormon antydiuretyczny, który, uwalniany do krwiobiegu, zagęszcza mocz. 

Moczówka ciążowa występuje, ponieważ enzym wytwarzany przez łożysko może niszczyć wazopresynę w organizmie matki. Defekt kanalików nerkowych, które nie reagują prawidłowo na obecność hormonów, prowadzi z kolei do tzw. moczówki nerkopochodnej, a uszkodzenie przysadki mózgowej lub podwzgórza może spowodować postać centralną choroby. Poważne nieprawidłowości w obrębie mózgu często są wynikiem interwencji chirurgicznej, infekcji lub urazu głowy, w których wyniku zostaje zaburzony proces produkcji i wydzielania hormonu. Moczówka może się również pojawić po nadmiernym spożyciu płynów, kiedy zostaje zaburzony mechanizm odpowiadający za uczucie pragnienia.

Poza wzmożonym pragnieniem do objawów choroby zalicza się również: zmęczenie, podwyższoną temperaturę, zaparcia i spocone dłonie. Alarmującym symptomem jest wzmożona mikcja, zwłaszcza w nocy (tzw. nykturia), która może doprowadzić do oddawania aż do 15 litrów płynów na dobę. Dla porównania – zdrowy człowiek oddaje około 1,5 do 2,5 litra moczu dziennie.

Wazopresyna – badanie

Badanie stężenia wazopresyny wykonuje się przede wszystkim przy podejrzeniu moczówki, zespołu Schwartza-Barttera oraz zaburzeń elektrolitowych, a zwłaszcza hiponatremii (chorobowy stan obniżonego poziomu sodu we krwi).

Polega ono na pobraniu krwi z żyły łokciowej i określeniu stężenia, które powinno zamykać się w normie 1,85–7,4 pmol/l (2–8 pg/ml). Należy pamiętać, że przed badaniem trzeba być na czczo. Interpretacji wyników można dokonać jedynie przy znajomości bieżącej molalności osocza, której wartość prawidłowa powinna wynosić 280–295 mmol/kg wody.

Jeżeli natomiast diagnoza wymaga określenia także rodzaju moczówki, konieczne jest wykonanie testu z podaniem wazopresyny. Zmniejszenie oddawania ilości moczu po zaaplikowaniu hormonu potwierdzi postać centralną moczówki.

Wazopresyna – preparaty

W zależności od rodzaju zaburzeń osobom cierpiącym na niedobór lub nadmiar wazopresyny można podawać preparaty o działaniu analogicznym lub antagonistycznym do hormonu. Syntetycznymi substancjami o podobnym działaniu są desmopresyna (zmniejsza diurezę i może być podawana w terapii moczówki prostej centralnej) i terlipresyna (oddziałuje głównie na naczynia krwionośne, ponieważ prowadzi do skurczu komórek mięśni gładkich i ma wysoką skuteczność w tamowaniu krwawień).

Antagoniści wazopresyny to z kolei tzw. waptany, czyli związki, które stosuje się w leczeniu hiponatremii, niewydolności serca czy marskości wątroby.