Wapń zjonizowany we krwi to wolne jony tego pierwiastka, które znajdują się w osoczu, mogą być dowolnie wychwytywane przez komórki różnych narządów ciała i wykorzystywane do ich potrzeb. Reszta wapnia we krwi to pierwiastek nieaktywny – powiązany np. z krwinkami i białkami. Nie może być on w danej chwili użyty do innych celów.
Wapń zjonizowany a wapń całkowity
W ramach rutynowych badań laboratoryjnych określa się poziom wapnia całkowitego we krwi. Przyjmuje się, że w warunkach fizjologicznych około połowy tej puli stanowi wapń zjonizowany, dostępny do wykorzystania. Jednak w przebiegu niektórych chorób, zaburzeń wodno-elektrolitowych lub hormonalnych, niedoborów białka w osoczu albo ograniczenia podaży wapnia stosunek ten może się zmieniać. Dlatego oszacowania realnych niedoborów wapnia powinno się dokonywać na podstawie badania poziomu frakcji zjonizowanej.
Normy poziomu wapnia całkowitego i zjonizowanego
Norma dla badań laboratoryjnych poziomu wapnia nie jest stała. Zależna jest od użytej metody, sprzętu, zastosowanych odczynników oraz laboratorium, w którym wykonywane są analizy. Dlatego każda instytucja podaje wraz z wynikami zakres tzw. wartości referencyjnych, które określają granice prawidłowych poziomów badanego parametru.
Poprawność tych danych jest weryfikowana w trakcie automatycznej kalibracji kombajnów laboratoryjnych oraz w trakcie testowych badań wykonywanych z użyciem specjalnie do tego celu przygotowanych próbek.
Uśrednione normy zawierają się w przedziałach:
- 2,2–2,75 mmol/l (9–11 mg/dl) dla wapnia całkowitego,
- 1,0–1,3 mmol/l (4–5,2 mg/dl) dla wapnia zjonizowanego.
Podwyższony poziom wapnia zjonizowanego
Podwyższenie poziomu wapnia zjonizowanego należy rozumieć jako bezwzględny wzrost jego koncentracji we krwi, a nie procentowe zwiększenie stosunku frakcji zjonizowanej do wapnia całkowitego.
Podwyższone wartości obserwuje się w następujących stanach:
- zaburzenia hormonalne (nadczynność przytarczyc lub tarczycy),
- zakłócenie równowagi kwasowo-zasadowej lub wodno-elektrolitowej,
- przedawkowanie witaminy D,
- zwiększone uwalnianie wapnia z kości (np. z powodu gruźlicy, nacieku nowotworowego albo przebudowy struktury po złamaniu),
- niektóre choroby układowe (np. sarkoidoza).
Organizm zwykle dobrze radzi sobie z nadmiarem wapnia i szybko go eliminuje, głównie przez nerki.
Niedobór wapnia zjonizowanego – przyczyny
Niedobór wapnia zjonizowanego może być wywołany przez zbyt małą podaż wapnia w diecie albo nieprawidłowe wchłanianie tego pierwiastka. Częstymi przyczynami są niedostateczne stężenie witaminy D w ścianie jelita albo zespół złego wchłaniania, będący objawem przewlekłych stanów zapalnych jelita grubego.
Inne przyczyny to:
- pooperacyjne, znaczne skrócenie jelita,
- interakcje przyjmowanych leków z wapniem albo z witaminą D,
- zwiększona, wymuszona diureza (wydzielanie moczu), powodująca dodatkową utratę wapnia,
- niedobór parathormonu (wydzielanego przez przytarczyce),
Niedobór wapnia zjonizowanego – objawy
Podstawowe objawy niedoboru wapnia (hipokalcemii) związane są z upośledzeniem przewodnictwa impulsów nerwowych. Główne symptomy wynikają z nieprawidłowego działania tzw. płytki nerwowo-mięśniowej, gdzie impulsy elektryczne są zamieniane na czynność mechaniczną.
Pierwszymi objawami, które pojawiają się przy spadku stężenia wolnego wapnia, są powierzchowne zaburzenia czucia (o typie swędzenia czy palenia), delikatne drżenia i skurcze mięśniowe.
Objawy stopniowo nasilają się, przechodząc w intensywne, bolesne skurcze (dotyczące głównie zginaczy w górnej połowie ciała i prostowników kończyn dolnych). Na niedobór wapnia reagują również mięśnie twarzy, szyi i tułowia. Hipokalcemia może powodować skurcze naczyń krwionośnych, powodując np. migreny, bóle serca o typie choroby niedokrwiennej lub zawał, ostre niedokrwienie kończyn (jak w zespole Raynauda). Możliwy jest nagły skurcz mięśni krtani, który często upośledza oddychanie, a nawet bywa przyczyną nagłego zatrzymania krążenia.
Przy hipokalcemii łatwo dochodzi do powstawania niebezpiecznych zaburzeń rytmu serca. Niedobór wapnia zjonizowanego i tężyczki może być spowodowany przez ostrą zasadowicę oddechową albo obniżenie poziomu magnezu.
Leczenie niedoboru wapnia zjonizowanego
Leczenie ostrych niedoborów wolnego wapnia i tężyczki odbywa się zawsze w szpitalu ze względu na możliwe zagrożenie życia. Stany przewlekłe leczone są głównie substytucją witaminy D i zapewnieniem odpowiedniej ilości wapnia w diecie. W przypadku rozpoznania chorób powodujących trwałe lub nawracające obniżenie poziomu wapnia zjonizowanego niezbędne są leczenie tych schorzeń oraz profilaktyka osteoporozy (odwapnienia kości).