Układ krwionośny to podstawowy układ transportujący niezbędne do życia składniki oraz zbierający ze wszystkich narządów toksyny i produkty przemiany materii. Rozprowadza również po całym organizmie hormony, przeciwciała, elektrolity i płyny. Duże obciążenia oraz postępujące zmiany degeneracyjne (głównie miażdżyca) są przyczyną zaburzeń rytmu i choroby niedokrwiennej serca, których leczenie jest coraz bardziej skuteczne dzięki postępom diagnostyki i nowych metod terapii.
Budowa układu krążenia
Układ krążenia składa się z serca oraz naczyń krwionośnych. Ludzkie serce zbudowane jest z dwóch przedsionków i dwóch komór. Krew jest wypompowywana pod ciśnieniem z komór do tętnic, prowadzących ją do narządów, z których wraca do przedsionków żyłami. Budowa tych naczyń różni się. Ściany tętnic zawierają od kilku do kilkunastu warstw okrężnych włókien mięśniowych, które kurcząc się, zmniejszają średnicę naczynia. Duże tętnice, takie jak np. szyjne, biodrowe, płucne oraz aorta, mają zwiększoną elastyczność dzięki znajdującym się w ich ścianie tzw. blaszkom sprężystym. Z jednej strony zapewniają one utrzymanie kształtu naczynia, z drugiej pozwalają na kompensację różnicy ciśnień krwi pomiędzy fazą skurczu a fazą rozkurczu serca. Żyły nie mają tylu elementów sprężystych i mięśniowych. Zmiany ciśnienia lub objętości krwi powodują bierne rozciąganie ich ściany i zwiększenie pojemności łożyska naczyniowego.
Jak działa układ krążenia? Dowiesz się tego z naszego filmu
Krążenie krwi w układzie krwionośnym
Przemieszczanie się krwi jest wymuszone przez pracę serca. Funkcjonalnie narząd ten dzieli się na część prawą i lewą. Każda z nich zasila inny obwód krążenia. Krew docierająca do lewego przedsionka i lewej komory trafia do aorty, w której rozpoczyna się cykl tzw. krążenia dużego, czyli obwodowego. Krew ta jest dobrze natlenowana, zawiera niezbędne substancje odżywcze i przez układ tętnic trafia ona do wszystkich narządów ciała. Dzięki rozgałęzianiu się tętniczek na dużą ilość włośniczek przepływ przez tkanki odbywa się już pod niewielkim ciśnieniem i z małą prędkością. Pozwala to na swobodną wymianę przez cienką ścianę tych naczyń gazów, składników pokarmowych i produktów przemiany materii.
Część krwi trafia również do tętnic przewodu pokarmowego. Z jelit odbiera substancje pochodzące z pożywienia, a następnie przez tzw. krążenie wrotne trafia do wątroby, która nie tylko magazynuje i przekształca zapasy niezbędnych składników, ale też neutralizuje wiele toksyn docierających do niej z całego organizmu.
Krew z krążenia dużego wraca za pośrednictwem układu żylnego do prawego przedsionka serca i prawej komory, gdzie rozpoczyna się tzw. krążenie małe. Przez rozgałęziający się na tętnice pień płucny trafia do obu płuc, w których następuje wymiana dwutlenku węgla dostarczonego z narządów na tlen. Wzbogacona w ten gaz krew wraca za pośrednictwem żył płucnych do lewej części serca i (zamykając cykl krążenia) ponownie trafia na obwód.
Specyficzną częścią układu krwionośnego są tętnice wieńcowe. Odchodzą od nasady aorty i prowadzą do największego elementu układu krążenia, czyli serca. Wymaga ono ciągłego dostarczania ilości tlenu i wszystkich niezbędnych elementów pokarmowych, ponieważ jest mięśniem wykonującym nieustanną pracę. Statystycznie w minutę przepływa przez nie 5–6 litrów, a w ciągu całego życia człowieka – 200–250 milionów litrów krwi. Jej przepompowanie wymaga łącznie 2–3 miliardów skurczów każdego przedsionka i komory.
Choroby układu krążenia
Choroby układy krążenia można podzielić ogólnie na dotyczące naczyń krwionośnych oraz serca. Najczęstsze schorzenia naczyń krwionośnych to:
- miażdżyca (prowadząca do zmian niedokrwiennych, udarów, powikłań zakrzepowo-zatorowych),
- choroby zakrzepowo-zarostowe tętnic i żył,
- tętniaki i żylaki.
Powszechnym schorzeniem serca jest choroba niedokrwienna. Jej przyczyną jest najczęściej niewydolność naczyń wieńcowych (głównie spowodowana miażdżycą) albo patologiczny przerost mięśnia sercowego (wynikający np. z nadciśnienia płucnego lub tętniczego, zwężenia aorty lub wad serca). Najczęstszymi dolegliwościami są wysiłkowe (a następnie również spoczynkowe) bóle zamostkowe oraz powikłania, takie jak zaburzenia rytmu serca, zawał mięśnia sercowego oraz niewydolność krążenia z obrzękiem płuc włącznie. Stany te mogą prowadzić w krańcowych przypadkach do zatrzymania krążenia i śmierci.
Migotanie komór, czyli co? Dowiesz się tego z naszego filmu
Rozpoznawanie i leczenie chorób układu krążenia
Współczesna technika pozwala na bardzo dokładne rozpoznawanie chorób układu krążenia i stanu chorego. Wykorzystuje się głównie techniki, takie jak:
- elektrokardiografia (EKG) i całodobowe badanie holterowskie, które pozwalają na diagnozowanie czynności elektrycznej i zaburzeń rytmu serca,
- ultrasonografia (USG) – badanie struktury serca i naczyń oraz (w połączeniu z głowicą dopplerowską) przepływów krwi przez te narządy,
- tomografia komputerowa (CT) i rezonans magnetyczny (NMR),
- angiografia z użyciem tradycyjnych technik radiologicznych, CT lub NMR (badanie pozwalające na śledzenie krążenia krwi z płynem kontrastowym w poszczególnych naczyniach tętniczych lub żylnych),
- cewnikowanie serca lub naczyń mózgowych połączone z angiografią.
Na podstawie tych badań oraz stanu klinicznego chorego decyzję co do sposobu leczenia podejmują specjaliści: internista, kardiolog, kardiochirurg lub chirurg naczyniowy.
Co zrobić, aby serce było zdrowe? Odpowiedź znajdziesz w naszym filmie