Twarzoczaszka (zwana również, według starszego mianownictwa, trzewioczaszką) tworzy wraz z mózgoczaszką kostny szkielet głowy. Podział ten, choć ścisły, nie jest jednak intuicyjny – np. do części mózgowej zalicza się elementy tworzące górną część twarzy, m.in. większość kości oczodołów.
Twarzoczaszka – budowa i funkcja podstawowych elementów
Twarzoczaszka jest częścią układu kostnego, która tworzy podbudowę twarzy – przednio-dolnej części głowy. Wchodzące w jej skład kości są zwykle mniejsze od należących do mózgoczaszki i mają bardziej skomplikowany kształt, co jest związane z ich funkcjami.
Widocznymi z zewnątrz elementami twarzoczaszki są kości jarzmowe (zwane potocznie policzkowymi) oraz żuchwa i szczęki (prawa i lewa). Pozostałe elementy kształtują struktury wewnętrzne twarzy:
- sklepienie jamy ustnej (kości podniebienne),
- ograniczenia boczne jamy nosowej (kości nosowe oraz małżowiny nosowe dolne) i jej górnej części (kości klinowe),
- przyśrodkowe – bliższe nosa – elementy oczodołu (kości łzowe).
Specyficznym, niepołączonym bezpośrednio z innymi kośćmi elementem twarzoczaszki, jest kość gnykowa, na której znajdują się przyczepy mięśni formujących dno jamy ustnej i przednią część szyi.
Twarzoczaszka – szczęki i żuchwa
Choć potocznie mówi się o szczęce jako pojedynczym elemencie strukturalnym, w istocie są to dwie kości (prawa i lewa) połączone ze sobą w linii pośrodkowej ciała. Wraz z innymi elementami tworzą one (swoją górną częścią) podstawę jamy nosowej.
W szczękach znajdują się górne zęby, natomiast dolne – w żuchwie. Ta nieparzysta kość nazywana jest niepoprawnie „dolną szczęką”. Składa się z trzonu (nadającego kształt podbródkowi) oraz wyrostków, które zakrzywiają się ku górze. W końcowej ich części znajdują się wyrostki kłykciowe, które wchodzą w skład stawu skroniowo-żuchwowego. Zapewnia on zdolność do otwierania i zamykania ust. Dzięki temu możliwe jest gryzienie i przeżuwanie pokarmów.
W żuchwie i szczękach osadzone są zęby – u dorosłego człowieka jest ich 32, a u dziecka z uzębieniem mlecznym – 20.
Dzięki sile mięśni żwaczy możliwe jest gryzienie, przytrzymywanie, rozrywanie, rozdrabnianie i miażdżenie pokarmów stałych. Zapewnia to dobry dostęp do spożytego jedzenia α-amylazy – enzymu znajdującego się w ślinie, który zapoczątkowuje proces trawienia.
Inne ważne kości twarzoczaszki
Innym ważnym elementem twarzoczaszki są kości jarzmowe. To one nadają bocznym częściom twarzy (policzkom) charakterystyczny dla danej osoby kształt. Stanowią wzmocnienie struktury czaszki i jednocześnie, dzięki swej budowie, ochronę przed urazem. Każda z kości jarzmowych opiera się wyrostkami o kość szczękową, skroniową i czołową.
Kości nosowa, łzowa i sitowa współtworzą podstawę oczodołu – bezpiecznego miejsca dla delikatnej i bardzo ważnej struktury ludzkiego ciała, jaką jest oko. Niektóre powierzchnie wyżej wymienionych kości są również elementami nosa i ścian jamy nosowej.
Najczęstsze choroby i ich diagnostyka
Twarzoczaszka i wypełniające ją narządy/tkanki spełniają bardzo ważną rolę w życiu człowieka. W przeciwieństwie do innych okolic ciała są cały czas odkryte, co zwiększa ich wrażliwość na np. urazy. Jednocześnie tworzą spójną całość z mózgoczaszką, co sprawia, że w przypadku większej siły urazu istnieje niebezpieczeństwo np. pęknięcia podstawy czaszki.
Niezmiernie częstą przypadłością w obrębie twarzoczaszki są choroby zębów i przyzębia (otaczających je tkanek miękkich). Większość ludzi ma wrodzoną skłonność do rozwoju próchnicy. Częstość zachorowań na tę chorobę zwiększa również wysoka zawartość cukru w diecie. W efekcie w uzębieniu pojawiają się ubytki, stany zapalne, co niekiedy pociąga za sobą konieczność usunięcia zęba. Przewlekający się okołokorzeniowy stan zapalny może być przyczyną rozsiewu zakażeń do innych narządów albo ogólnoustrojowej infekcji – posocznicy.
Dolegliwością związaną ze starszym wiekiem jest u ludzi zwyrodnienie stawów skroniowo-żuchwowych. Powoduje ono nawracające stany zapalne w ich obrębie (z zaczerwienieniem, obrzękiem, zwiększonym uciepleniem) oraz przykre dolegliwości bólowe i ograniczenie ruchomości, które redukują możliwość prawidłowego żucia pokarmów. Wśród schorzeń twarzoczaszki należy też wymienić nowotwory pierwotne wywodzące się z różnych tkanek – zarówno kostnej i łącznotkankowej, jak i np. ze skóry czy ślinianek.
Układ kostny - jak jest zbudowany? Odpowiedź znajdziesz w filmie:
Cennymi elementami diagnostyki twarzoczaszki są takie metody, jak:
- klasyczna radiofotografia (RTG),
- tomografia komputerowa (CT),
W diagnostyce tkanek miękkich twarzoczaszki dobrze sprawdza się również ultrasonografia (USG).
Ostateczne badania i leczenie schorzeń wywodzących się z obrębu twarzoczaszki prowadzą lekarze wielu specjalności. Są nimi m.in. chirurgowie, laryngolodzy, stomatolodzy, neurolodzy, interniści czy pediatrzy.