Płytki krwi, czyli trombocyty, oznacza się podczas badania morfologicznego krwi z żyły łokciowej. Płytki krwi są najmniejszymi, bezjądrzastymi elementami morfotycznymi krwi. Norma płytek krwi u zdrowych osób wynosi 150–440 tys./mm3. Płytki krwi odgrywają bardzo ważną rolę w organizmie. Mają zdolność tworzenia tzw. czopu hemostatycznego (naturalnego plastra) w miejscu uszkodzenia naczynia krwionośnego, czyli biorą udział w hamowaniu krwawienia, a także uczestniczą w złożonych procesach krzepnięcia krwi. Są kluczowym elementem hemostazy, czyli zjawiska warunkującego tamowanie krwawienia, utrzymania szczelności łożyska naczyniowego i podtrzymanie płynności krwi.

Niski poziom płytek krwi

Obniżony poziom płytek krwi określany jest mianem małopłytkowości. Jest to stan polegający na zmniejszeniu się ilości płytek krwi poniżej 150 tys./μm. Spadek ilości płytek krwi poniżej normy może wynikać z następujących stanów:

Zmniejszenia ilości megakariocytów (prekursorów płytek) w szpiku kostnym lub z ich niedostatecznego wytwarzania. Jest to tzw. małopłytkowość centralna, która może być uwarunkowana genetycznie (bardzo rzadko) lub nabyta. Nabyte małopłytkowości obejmują niedokrwistość aplastyczną, niedokrwistość z niedoboru żelaza lub kwasu foliowego lub uszkodzenia szpiku w przebiegu chorób nowotworowych, włóknienia szpiku, promieniowania jonizującego, chorób wirusowych, niektórych leków czy alkoholizmu.

Zmniejszone wytwarzanie płytek i dodatkowe nasilone ich usuwanie z krążenia, czyli tzw. małopłytkowość mieszana.

Zbyt szybkie usuwanie płytek krwi z krążenia poprzez przeciwciała przeciwpłytkowe lub czynniki nieimmunologiczne, czyli tzw. małopłytkowość obwodowa. Jedną z form immunologicznej małopłytkowości obwodowej jest tzw. małopłytkowość poprzetoczeniowa. Ilość płytek krwi spada nawet poniżej 5 tys./μm. To zjawisko może wystąpić na 5–15 dni po przetoczeniu krwi i jest związana z pojawieniem się swoistych alloprzeciwciał przeciwpłytkowych. Objawem tego typu małopłytkowości jest ciężka skaza krwotoczna, mogąca zakończyć się zgonem. Taka małopłytkowość może się utrzymywać się 10–48 godzin.

Niski poziom płytek krwi może wynikać również z przyjmowanych leków. Najczęściej występuje ona po podaniu heparyny, infliksymabu, niektórych antybiotyków lub niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Skaza krwotoczna polekowa ujawnia się po 14–21 dniach stosowania leku. Objawy zazwyczaj ustępują po jego odstawieniu. Czasami niski poziom płytek krwi w badaniu laboratoryjnym może budzić wątpliwości lekarza, ponieważ może występować tzw. małopłytkowość rzekoma, czyli obniżenie poziomu płytek krwi wyłącznie w wyniku laboratoryjnym, a nie w rzeczywistości. Jest to artefakt laboratoryjny wynikający z aglutynacji płytek krwi w probówce.

Jak podnieść poziom niskich płytek krwi?

Wszystko zależy od przyczyny niskiego wyniku trombocytów. Leczenie powinno być przeprowadzane pod nadzorem lekarza. W przypadku etiologii polekowej, lekarz może zdecydować o odstawieniu leków. Jeśli małopłytkowość wynika z choroby przewlekłej, konieczne jest leczenie choroby podstawowej. Czasem konieczne jest przetoczenie płytek krwi, by zapobiec groźnym powikłaniom małopłytkowości, czyli skazie krwotocznej. W przypadku gdy niski poziom płytek krwi wynika z toksycznego działania alkoholu na organizm, należy stosować abstynencję przez co najmniej tydzień, ponieważ tyle wynosi czas, po którym poziom płytek samoistnie może wrócić do normy.

Wysoki poziom płytek krwi

Wzrost poziomu trombocytów u dzieci i u dorosłych może mieć następujące przyczyny:

• czerwienica prawdziwa,
• usunięcie śledziony,
• alkoholizm,
• bycie stałym dawcą krwi,
• nowotwory lite,
• niedokrwistość z niedoboru żelaza,
• choroby zapalne i infekcyjne,
• utrata krwi,
• nadpłytkowość rodzinna.

Wysoki poziom płytek krwi może być spowodowany występowaniem nowotworu mieloproliferacyjnego szpiku kostnego. Choroba rozwija się w wyniku nowotworowej mutacji komórki macierzystej w szpiku kostnym. Polega na nadmiernej produkcji płytek w szpiku kostnym i tym samym wzroście ich ilości na obwodzie. Choroba przez wiele lat może mieć przebieg bezobjawowy, natomiast później mogą zacząć pojawiać się powikłania zakrzepowe. Nowotwór ten jest określany mianem nadpłytkowości samoistnej.

Objawy nadpłytkowości samoistnej uzależnione są od zaawansowania choroby i liczby płytek krwi. Do głównych objawów zalicza się:

• parestezje (mrowienia, drętwienia kończyn),
• zaburzenia widzenia (przemijające),
• napady padaczkowe,
• bóle i zawroty głowy,
• niedowłady połowiczne.

Nadpłytkowość samoistna u kobiet w ciąży może być jedną z przyczyn poronień samoistnych i opóźnionego wzrostu płodu. W ciąży konieczne jest monitorowanie poziomu płytek, a jego wzrost jest wskazaniem do zastosowania kwasu acetylosalicylowego celem profilaktyki zakrzepów w trakcie trwania ciąży i heparyny drobnocząsteczkowej w sześciotygodniowym okresie połogowym.