Znaczenie treningu mentalnego bardzo dobrze obrazuje jego zastosowanie w sporcie. Eksperci w tej dziedzinie są zgodni, że jeśli chodzi o przygotowanie fizyczne, techniczne czy taktyczne, w większości dyscyplin sportowych osiągnięte zostały granice ludzkich możliwości. Obszarem, w którym wciąż można uzyskać przewagę nad rywalami, jest sfera mentalna. W sytuacji gdy poziom umiejętności najlepszych sportowców jest coraz bardziej wyrównany, mistrzowskie wyniki uzyskują ci, którzy mają umysł zwycięzcy.
Czemu służy trening mentalny w sporcie?
Psychologia sportu – zajmująca się wykorzystaniem zasad i technik zaczerpniętych z psychologii celem poprawy osiągnięć sportowców – to dziedzina stosunkowo młoda, ale uznawana obecnie za jedną z najistotniejszych dla rozwoju potencjału zawodników. Liczne współczesne badania wskazują, że ich sukcesy sportowe w głównej mierze uzależnione są od psychicznej kondycji. Trening mentalny, czyli trening umysłu, służy pokonaniu wewnętrznych, psychicznych barier. Powinien towarzyszyć budowaniu fizycznej siły czy techniki, ponieważ pozwala na rozwinięcie pełni własnych możliwości i efektywne nimi pokierowanie.
Trening mentalny biegacza czy piłkarza może mieć różne cele. Są one ściśle powiązane z indywidualnymi potrzebami zawodnika, które powinien zidentyfikować jego trener mentalny. Trudności, z którymi może zmagać się sportowiec, to na przykład:
- brak pewności siebie,
- nadmierny perfekcjonizm,
-
stres przed zawodami,
- lęk przed porażką,
- presja otoczenia,
- spadek formy,
- brak motywacji,
- problem ze współpracą w zespole,
- powrót do aktywności po kontuzji,
- brak równowagi pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym,
- utrzymanie koncentracji w obliczu sukcesu.
Trening mentalny pozwala sportowcom nabywać umiejętności, dzięki którym będą w stanie konstruktywnie rozwiązać wyżej wymienione problemy.
Trening mentalny – ćwiczenia, etapy
Skuteczny trening mentalny powinien rozpocząć się od prawidłowego sformułowania celów. Wiąże się to z rozpoznaniem prawdziwej motywacji i potrzeb jednostki. Na tym etapie może okazać się na przykład, że sportowiec kolejnymi medalami pragnie zaimponować swoim bliskim, wbrew potrzebie poświęcenia się zupełnie innym zajęciom. Rolą treningu mentalnego jest uzgodnienie dążeń danej osoby z jej rzeczywistymi pragnieniami. Przykładowo sportowiec nie musi w tej sytuacji rezygnować z kariery, ale powinien odnaleźć w sobie autentyczną motywację do jej rozwijania. Może jednak okazać się, że tylko zmiana zawodu stanowi dla niego szansę na rozwinięcie w pełni własnego potencjału, radość i satysfakcję z tego, czym się zajmuje, a przy okazji osiągnięcie w inny sposób celu, jakim jest spełnienie oczekiwań innych osób.
Kolejną kwestią jest identyfikacja problemów stojących na drodze do wyznaczonego celu. Wiąże się to zwykle z analizą stylu myślenia jednostki, jej przekonań, codziennych nawyków itd. Znajomość barier, które należy pokonać, umożliwia stworzenie dokładnego planu treningu mentalnego. Zazwyczaj jego kolejne etapy wyznaczają cele pośrednie – w określonym momencie bardziej realistyczne niż ten nadrzędny, na który skierowany jest cały proces mentalnych zmian. Osiąganiu tych celów służą odpowiednio dobrane ćwiczenia. Stopniowo mają one doprowadzić do zagospodarowania energii danej osoby tak, by działała ona w sposób możliwie najbardziej efektywny.
Nie istnieją uniwersalny schemat treningu mentalnego ani zestaw zalecanych w jego ramach ćwiczeń. Są one ściśle uzależnione od indywidualnych potrzeb i cech jednostki. W każdym wypadku trening mentalny powinien bazować na zasobach ludzkiego umysłu – myśleniu, wyobraźni, pamięci, spostrzeganiu. Musi także odwoływać się do sfery przekonań, emocji i uczuć, które należy modyfikować pod kątem celów, jakie stawia sobie dana osoba. W przypadku sportowca może to być pobicie życiowego rekordu. Jeśli na drodze do osiągnięcia tego celu stoi przeszkoda w postaci braku wiary w siebie, trening mentalny może polegać na pracy nad wewnętrznym dialogiem, który wpływa na sposób myślenia o własnych możliwościach.
Negatywne myśli indukują bowiem emocje, które wpływają na to, jak sportowiec czuje się i zachowuje podczas zawodów – mogą osłabiać koncentrację, odbierać motywację do walki, a nawet utrudniać oddychanie czy zaburzać płynność wyuczonych do perfekcji ruchów. W takiej sytuacji z pomocą przychodzą ćwiczenia relaksacyjne, wizualizacja, trenowanie pozytywnego dialogu wewnętrznego, zbudowanego na takich przesłankach, by w czasie zawodów utrzymać wiarę we własne kompetencje.
Trening mentalny w życiu
Trening mentalny, znany najbardziej jako narzędzie psychologii sportu, z powodzeniem znajduje zastosowanie w wielu dziedzinach życia. Bardzo często pracę nad ograniczeniami umysłu podejmują menedżerowie, biznesmeni. Podobnie jak w przypadku sportowców, za podstawę ich sukcesów uznaje się pewność siebie, zdolność opanowania emocji, myślenia językiem korzyści czy wizualizacji wytyczonych celów. W gruncie rzeczy jednak trening mentalny, który pozwala na opanowanie tego rodzaju umiejętności, może przydać się każdemu, kto pragnie rozwijać się zawodowo czy pokonywać trudności w relacjach interpersonalnych. Dlatego – oprócz wytężonej pracy nad pogłębianiem wiedzy czy sprawności w wybranej dziedzinie – należy zawsze poświęcić uwagę tzw. miękkim kompetencjom, pamiętając, że można wyćwiczyć je tak samo, jak mięśnie, znajomość języków obcych czy umiejętność obsługi skomplikowanych urządzeń.