Co to jest tkanka kostna? To spoista forma tkanki łącznej, która składa się z elementów komórkowych i substancji zewnątrzkomórkowej zawierającej znaczną ilość soli mineralnych. To właśnie one nadają kości twardość i odporność na działanie sił zewnętrznych.

Tkanka kostna – budowa

W skład tkanki kostnej wchodzą komórki kostne (głównie osteocyty) oraz substancja międzykomórkowa, która zawiera zarówno elementy organiczne, jak i nieorganiczne. Do tych pierwszych należy głównie duża ilość włókien białkowych (w tym przede wszystkim kolagenu), do drugiej – związki mineralne, głównie sole wapnia i magnezu. Są to w znacznej mierze sole fosforanowe (hydroksyapatyty).

Włókna łącznotkankowe tworzą siateczkowatą strukturę, w której zabudowane są pozostałe (komórkowe i mineralne) elementy tkanki kostnej. Łącząc się w przestrzenne struktury, tworzą one swego rodzaju rusztowanie, podobne do metalowego zbrojenia w żelazobetonie. Zapewnia ono nie tylko wytrzymałość, ale również pewien stopień sprężystości. Tkankę kostną, w zależności od ułożenia tzw. blaszek kostnych, dzieli się na tkankę kostną gąbczastą i zbitą.

Tkanka kostna ma normalnie niski poziom metabolizmu, który zdecydowanie rośnie w okresie wzrostu kości oraz jej przebudowy po urazach, np. złamaniach. Zwiększona aktywność osteoblastów (komórek kościotwórczych) czy osteoklastów (komórek kościogubnych – powodujących resorpcję kości) wymusza zwiększenie dostępności tlenu i materiałów budulcowych. W miejscu przebudowy tworzą się dodatkowe naczynia, które zapewniają transport substancji odżywczych, tlenu i dwutlenku węgla. W warunkach normalnych główną drogą odżywiania kości są naczynia wnikające do jej wnętrza oraz pokrywająca ją błona – okostna.

Zobacz film i sprawdź jakie funkcje pełni układ kostny: 

Tkanka kostna – rola w organizmie i funkcje

Tkanka kostna jest podstawowym składnikiem budulcowym kości. Tworzy ich główny element konstrukcyjny, decydujący o kształcie, wielkości i wytrzymałości. W okresie wzrostu człowieka układ kostny zawiera jej relatywnie mniej – przeważają tkanki: chrzęstna i włóknista. Wynika to z faktu, że kości zbudowane w całości z tkanki kostnej nie mogłyby rosnąć. Dotyczy to przede wszystkim przynasad i nasad kości, głów i innych powierzchni stawowych. W trakcie wzrostu dziecka kość przebudowuje się, a ilość twardej tkanki kostnej wzrasta. W głowach kości długich tworzą się ogniska kostnienia, które stopniowo powiększają się, aż do momentu, gdy na skostniałych elementach pozostają już tylko chrząstki stawowe i okostna.

Opisane cechy tkanki kostnej są na tyle charakterystyczne, że na podstawie zdjęć rentgenowskich np. ręki dziecka można ocenić jego wiek. Metoda ta jest wykorzystywana w ocenie stanu klinicznego dzieci z zaburzeniami metabolicznymi lub innymi chorobami wpływającymi na rozwój fizyczny. Opóźnienie wieku kostnego w odniesieniu do wieku metrykalnego pozwala na oszacowanie, jak duże są rozwojowe „zaległości” organizmu związane z chorobą. Jeśli różnica ta zmniejsza się w kolejnych badaniach (np. z czterech do dwóch lat), jest to cenne potwierdzenie skuteczności terapii.

Proces zrastania się kości może być opóźniony (np. w związku z niedoborem wapnia, fosforu lub witaminy D). Niektóre stany chorobowe mogą go też przyspieszać, powodując (przy przedwczesnym kostnieniu kości długich) niedobór wzrostu albo – gdy przedwcześnie zarastają ciemiączka i szwy kości czaszki – małogłowie.

Choroby tkanki kostnej

Tkanka kostna jest strukturą o stosunkowo niskim poziomie ukrwienia i metabolizmu, co sprawia, że częstość pojawiania się schorzeń jest w niej relatywnie niewielka. Dolegliwości związane z kośćmi ujawniają się często dopiero wtedy, gdy choroba obejmuje okostną, torebkę stawową albo okoliczne tkanki miękkie. Często zamiast bólu pierwszym widocznym objawem choroby jest obrzęk zajętej przez proces chorobowy okolicy, a w przypadku odwapnienia – złamania patologiczne, czyli takie, które powstają pod wpływem bodźca niewspółmiernie małego do uszkodzenia wywołanego jego działaniem.

Najczęstszymi chorobami kości są zmiany zwyrodnieniowe. Dochodzi do nich pod wpływem powtarzających się przeciążeń i mikrourazów. W miejscach uszkodzonych tkanka kostna przebudowuje się, tworząc wyrośla, które mogą następnie powodować ograniczenie ruchomości stawów (na przykład międzykręgowych). Zmianom towarzyszą przewlekłe dolegliwości bólowe, miejscowe zmiany zapalne itp.

Inne schorzenie tkanki kostnej to osteoporoza. Jest ona częsta u osób w zaawansowanym wieku, chorych z zaburzeniami hormonalnymi, wyniszczonych albo z zespołami złego wchłaniania, a także u kobiet w wieku pomenopauzalnym. Typowymi cechami tkanki kostnej w tej chorobie są: postępujące odwapnienie kości, zacieranie się ich struktury, skłonność do mikrourazów, deformacji czy wreszcie złamań patologicznych. Dotyczą one najczęściej mocno obciążanych kręgów lędźwiowych, stawu biodrowego (w tym szyjki kości udowej), kości przedramienia (typowe złamania w okolicy nadgarstka po podparciu się ręką przy upadku).

Inne stany chorobowe tkanki kostnej:

• ostre i przewlekłe stany zapalne,
  
• jałowa martwica kości wskutek zaburzeń ukrwienia,
  
• nowotwory pierwotne i przerzutowe.