Lek talidomid został opracowany przez niemieckich naukowców w 1953 roku jako środek przeciwdrgawkowy, uspokajający i nasenny. Przed wprowadzeniem preparatu na rynek testowano go na zwierzętach i uznano za bezpieczny, ponieważ nawet największe ilości substancji leczniczej nie powodowały przedawkowania ani śmierci. W rezultacie stosowanie talidomidu zalecano kobietom w ciąży, u których zauważono dodatkowe działanie – złagodzenie porannych mdłości.
Talidomid – skutki uboczne
Leki dla kobiet w ciąży muszą spełniać najwyższe normy bezpieczeństwa, ale na przełomie lat 50. i 60. temat wpływu środków farmakologicznych na płód był rzadko poruszany. Powszechnie sądzono, że wszystkie nowe leki mają wyłącznie pozytywne działanie, a szczegółowe regulacje dotyczące testowania ich przed wprowadzeniem do aptek jeszcze nie istniały. W rezultacie talidomid trafił do obiegu jako lek bezpieczny nawet dla ciężarnych, dostępny bez recepty.
Według danych szacunkowych, w ciągu 4 lat od rozpoczęcia sprzedaży preparatu w Niemczech Zachodnich na świat przyszło od 5 do 7 tysięcy dzieci ze zniekształconymi kończynami. Tylko 40% noworodków przeżyło. Talidomid był popularny także w innych krajach Europy – łącznie zanotowano ponad 10 tysięcy przypadków poważnych zniekształceń u dzieci wskutek stosowania tego leku przez matki. Połowa noworodków zmarła.
Skutki przyjmowania leku talidomid przez kobiety w ciąży były dramatyczne – ich dzieci doświadczały zniekształceń kończyn (niewykształcone w ogóle lub minimalnie rozwinięte ręce i nogi), zaburzeń w rozwoju oczu, serca, układu pokarmowego lub moczowego. U wielu z nich wystąpiła ślepota lub głuchota. Skalę zjawiska ujawniono w 1962 roku. Opinia publiczna zaczęła wówczas domagać się wprowadzenia sztywnych regulacji oraz lepszej kontroli nad procesem opracowywania, testowania i wprowadzania nowych środków farmakologicznych do obiegu.
Talidomid – lek na szczególne przypadki
Talidomid został wycofany ze sprzedaży w 1961 roku, ale jego produkcję wznowiono w 2001 roku, kiedy badania wykazały działanie immunosupresyjne leku (zwiększa szanse na przyjęcie się przeszczepionego narządu). Naukowcy odkryli również, że preparat ten hamuje rozwój niektórych nowotworów i może być z powodzeniem stosowany u osób chorych na AIDS.
Obecnie talidomid jest używany przede wszystkim w leczeniu szpiczaka mnogiego i ostrych postaci trądu. Ponadto bywa pomocny w zwalczaniu silnego stanu zapalnego mózgu u chorych na gruźlicę powiązaną z trądem – talidomid wprowadza się, gdy standardowe leki na gruźlicę i kortykosteroidy nie przyniosły poprawy.
Mimo iż wpływ leku na płód jest wyjątkowo szkodliwy, może być podawany dzieciom w określonych sytuacjach:
- po przeszczepie, gdy limfocyty T dawcy zaczynają niszczyć tkanki biorcy i istnieje ryzyko odrzucenia przeszczepionego narządu (jako leczenie drugiego rzutu, a u osób dorosłych w terapii trzeciego rzutu ze względu na stosunkowo niską skuteczność i obecność skutków ubocznych);
- w aftowym zapaleniu jamy ustnej, gdy leczenie pierwszego rzutu nie dało efektu;
- w leczeniu świerzbiączki letniej i pęcherzowego oddzielania się naskórka.
Korzyści płynące z podawania talidomidu chorym na raka i trąd są niekwestionowane, ale ze względu na wpływ leku na płód i ryzyko powtórzenia się sytuacji z początku lat 60. lek ten nadal budzi duże kontrowersje.
Czy postać leku ma znaczenie? Odpowiedź na filmie:
Talidomid – preparaty i zalecenia
Dostęp do talidomidu jest w dużym stopniu ograniczony, a stosowanie leku wiąże się z koniecznością ścisłego przestrzegania następujących wytycznych:
- Nie wolno przyjmować talidomidu w trakcie ciąży – jeśli dojdzie do zapłodnienia podczas terapii lub w ciągu 4 tygodni od jej zakończenia, kobieta powinna natychmiast poinformować o tym lekarza.
- Przed rozpoczęciem leczenia kobieta musi wykonać dwa testy ciążowe, aby udowodnić, że nie spodziewa się dziecka. Także podczas terapii należy upewnić się, że nie doszło do poczęcia.
- Na 4 tygodnie przed wdrożeniem talidomidu należy zacząć stosowanie dwóch różnych metod antykoncepcyjnych o wysokiej skuteczności. Antykoncepcję trzeba kontynuować przez cały etap leczenia i jeszcze 4 tygodnie po jego końcu.
- Jeśli pacjentem jest mężczyzna, podczas leczenia (a także przed terapią i po niej) musi korzystać z prezerwatywy w trakcie stosunku, nawet jeśli ma za sobą operację podwiązania nasieniowodów.
- W razie wystąpienia niepokojących objawów, takich jak ucisk lub ból w klatce piersiowej, odkrztuszanie wydzieliny z krwią, trudności ze złapaniem oddechu i ból lub obrzęk kończyn, należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem. Stosowanie talidomidu zwiększa bowiem ryzyko powstawania zakrzepów krwi w żyłach lub płucach.
- Podczas przyjmowania leku nie wolno prowadzić samochodu ani wykonywać czynności, które wymagają pełnego skupienia, ponieważ talidomid może wywoływać uczucie zmęczenia i senność.
U osób chorych na raka lek ten może spowodować wzrost podatności na rozwój tzw. zespołu rozpadu guza, który bywa śmiertelny. Typowe objawy tego powikłania terapii onkologicznej to: utrata przytomności, przyspieszone bicie serca, zatrzymanie moczu, wymioty, bóle żołądka, skurcze mięśni, biegunka oraz ogólne osłabienie organizmu.