Symptomy szoku anafilaktycznego pojawiają się w ciągu kilku lub kilkunastu minut, a stan osoby poszkodowanej bardzo szybko i gwałtownie ulega pogorszeniu. Niepodjęcie środków zaradczych może doprowadzić do śmierci.
Przyczyny wstrząsu anafilaktycznego
- alergie wziewne: uczulenie na lateks oraz sierść kota, psa, konia,
- alergie iniekcyjne: ukąszenie przez owady blaszkoskrzydłe (szerszenie, osy, pszczoły, trzmiele), zastosowanie środków znieczulenia, kontrastu, antybiotyków, immunoterapii, leków przeciwbólowych,
-
alergie pokarmowe: uczulenie na orzeszki ziemne, owoce morza, jajka kurze, ryby.
Czynniki zwiększające ryzyko anafilaksji
Reakcja anafilaktyczna może być spowodowana czynnikami alergicznymi lub niezwiązanymi z uczuleniem, np. na wskutek zimna. Do najczęstszych przyczyn anafilaksji zalicza się: alergie krzyżowe, czyli współwystępowanie kilku rodzajów uczulenia (np. wziewnego z kontaktowym), wysoka temperatura powietrza, picie alkoholu oraz wysiłek fizyczny podjęty po kontakcie z alergenem lub krótko po przyjęciu szczepionki w ramach immunoterapii swoistej mogą zwielokrotniać zagrożenie pojawienia się anafilaksji.
Ponadto uczulenia iniekcyjne, takie jak: ostra alergia na jad os i pszczół, alergia na środki znieczulające, antybiotyki czy kontrast stosowany w badaniach diagnostycznych (np. tomografii komputerowej), niewłaściwie leczona astma oskrzelowa szczególnie u młodych osób, stosowanie beta-blokerów w chorobach układu krążenia to również czynniki zwiększające ryzyko reakcji anafilaktycznej.
Objawy szoku anafilaktycznego
Reakcja anafilaktyczna daje szereg charakterystycznych symptomów, do których należą:
- zaczerwienienie, uporczywy świąd, pieczenie, pokrzywka i rumień skóry, najczęściej w miejscu kontaktu z alergenem,
- zaburzenie i zamazanie widzenia, podobne do występującego w migrenie, tzw. mroczki przed oczami,
- zawroty głowy,
- obrzęk i zaczerwienienie spojówek,
- łzawienie oczu,
- szum w uszach,
- mdłości,
- blada i pokryta zimnym potem skóra,
- kurczowe bóle brzucha, wzdęcia,
- biegunka, wymioty,
- silne osłabienie,
- świszczący oddech, uczucie duszności i braku powietrza,
- suchy męczący kaszel, wynikający ze skurczu oskrzeli,
- obrzęk krtani,
- chrypka,
- bezgłos,
- trudność z przełykaniem,
- ślinotok,
- gwałtowne kichanie,
- wodnisty katar,
- opuchnięcie warg, języka i gardła - w przypadku alergii pokarmowych lub użądlenia,
- bóle głowy,
- splątana mowa,
- kołatanie serca,
- gwałtowny spadek ciśnienia krwi,
- utrata przytomności.
Istnieje również wiele nieswoistych objawów mogących wskazywać na anafilaksję, np. metaliczny posmak w ustach, ale te podane w powyższym zestawieniu pojawiają się w 90% przypadków i ułatwiają rozpoznanie wstrząsu.
Jeżeli nie pojawiają się zmiany skórne, anafilaksja często bywa mylona z udarem mózgu, atakiem lub zawałem serca.
Wstrząs anafilaktyczny: pierwsza pomoc
Po rozpoznaniu anafilaksji konieczne jest natychmiastowe podjęcie akcji ratowniczej, która powinna przebiegać w następujący sposób:
- usunięcie czynnika drażniącego - np. wyjęcie żądła owada, zdjęcie lateksowych rękawiczek.
- podanie adrenaliny - wstrzyknięcie jej w mięsień uda - alergicy oraz osoby, u których wystąpiła już reakcja anafilaktyczna, powinny zawsze nosić przy sobie ampułkostrzykawkę z adrenaliną,
- wezwanie pogotowia ratunkowego,
- jeżeli osoba poszkodowana ma przy sobie leki przeciwhistaminowe, należy je również podać, osobom nieprzytomnym lub wymiotującym nie wolno wkładać nic do ust i trzeba ułożyć je w pozycji bezpiecznej (bocznej ustalonej),
- w razie zatrzymania oddechu i akcji serca konieczne jest podjęcie reanimacji.
Każdy przypadek anafilaksji - nawet ten o łagodnym przebiegu - wymaga obserwacji medycznej w szpitalu.
Leczenie szoku anafilaktycznego
Adrenalina niweluje skutki reakcji anafilaktycznej, dlatego jest niezbędnym lekiem w przypadku anafilaksji. Same leki przeciwhistaminowe nie wystarczą, stanowią jedynie uzupełnienie. Po przewiezieniu osoby poszkodowanej do szpitala, podawane mu są często dożylnie płyny oraz tlen za pomocą maski twarzowej i leki, szczególnie wtedy, gdy doszło do drastycznego spadku ciśnienia krwi oraz duszności. Profilaktycznie podawane są również preparaty sterydowe, które zapobiegają nawrotowi objawów, ponieważ czasem dochodzi do tzw. fazy późnej reakcji - w czasie około 3 dni po wystąpieniu wstrząsu ma miejsce ponowne wystąpienie objawów anafilaksji, mimo że chory nie został narażony na ponowne działanie alergenu.
Anafilaksja - rokowania
W wyniku wstrząsu anafilaktycznego w około 3% przypadków dochodzi do zgonu i ma on miejsce w ciągu 5-30 minut od pojawienia się pierwszych objawów. Anafilaksja jest szczególnie niebezpieczna u osób, które nie są świadome swojej alergii, cierpiących z powodu schorzeń układu sercowo-naczyniowego, osób starszych, kobiet w ciąży oraz dzieci.
W Polsce odnotowuje się rokrocznie około 100 tys. przypadków szoku anafilaktycznego.