Podczas każdego badania fizykalnego pacjenta lekarz ocenia za pomocą stetoskopu szmery oddechowe nad polami płucnymi. Powietrze z górnych dróg oddechowych, poprzez krtań i  tchawicę dostaje się do oskrzeli i dalej przez całe drzewo oskrzelowe równomiernie wypełnia pęcherzyki płucne. Dlatego też nad całymi płucami w czasie wdechu i w początkowej fazie wydechu lekarz słyszy przepływ powietrza w płucach. W różnych stanach klinicznych może się zdarzyć, że szmer będzie wzmożony, ściszony bądź nierównomierny nad całymi płucami.

Mogą pojawić się również patologiczne zmiany typu trzeszczenia, świsty i inne zjawiska osłuchowe, określane mianem szmerów oddechowych dodatkowych, czyli patologicznych.

Szmery oddechowe fizjologiczne

Fizjologiczne szmery oddechowe to szmer oddechowy pęcherzykowy i szmer oddechowy oskrzelowy. Szmer pęcherzykowy słyszalny jest nad całymi płucami w czasie wdechu i w początkowej fazie wydechu. Wynika z turbulentnego przepływu powietrza przez oskrzela płatowe i segmentowe. Drugim rodzajem szmeru fizjologicznego jest szmer oddechowy oskrzelowy. Prawidłowo powinien być słyszalny, jak sama nazwa wskazuje, wyłącznie nad dużymi oskrzelami i tchawicą.

Nieprawidłowości fizjologicznych szmerów oddechowych

W zakresie podstawowych szmerów oddechowych można spotkać się ze ściszeniem szmeru oddechowego pęcherzykowego. Może to wynikać z następujących stanów:

• spłycenie oddechu;

• rozedma;

• deformacja klatki piersiowej;

• obecność płynu lub powietrza w jamie opłucnej.

Nieprawidłowością jest również pojawienie się szmeru oskrzelowego w obwodowych częściach płuc. Najczęściej wynika z nacieku zapalnego w obrębie płuca bądź krwotoku.

Szmery oddechowe patologiczne

Wyróżnia się kilka dodatkowych zjawisk osłuchowych, które mogą być pomocne w diagnostyce chorób układu oddechowego:

• rzężenia to krótkie szmery oddechowe, które powstają przy otwarciu małych dróg oddechowych, które wcześniej były zamknięte. Są skutkiem nagłego wyrównania ciśnień pomiędzy dwoma obszarami gazowymi w płucach. Rzężenia drobnobańkowe, inaczej trzeszczenia, mają wysoką częstotliwość i wywołane są zapaleniem płuc, włóknieniem płuc czy ich obrzękiem. Rzężenia grubobańkowe, o niższej częstotliwości, mogą być wynikiem np. rozstrzenia oskrzeli;

• furczenia to szmery o niskiej częstotliwości, wynikające najczęściej z obecności wydzieliny w drogach oddechowych;

• świsty to szmery o wysokiej częstotliwości, wynikają z turbulentnego przepływu powietrza przez zwężone odcinki dróg oddechowych. Jeśli występują przy wdechu, ich przyczyną jest zwężenie dróg oddechowych poza klatką piersiową, czyli krtani czy tchawicy. Do przyczyn świstów wdechowych można zaliczyć np. zapalenie krtani czy tchawicy, w tym zapalenie strun głosowych. Świst wydechowy wynika ze zwężenia dróg oddechowych w obrębie klatki piersiowej. Świadczy o astmie, przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc, zapaleniu oskrzeli, a także może pojawić się po zachłyśnięciu, w przebiegu niewydolności krążenia czy zatorowości płucnej;

• trzeszczenia, jak sama nazwa wskazuje, przypominają trzaski, które wynikają z rozklejania się pęcherzyków płucnych. Mogą więc świadczyć np. o zapaleniu płuc;

• tarcie opłucnowe wynika z pocierania o siebie blaszek opłucnej. Dochodzi do tego na skutek ich włóknienia w przebiegu różnych chorób, jak zapalenie czy choroba  nowotworowa.

Diagnostyka szmerów oddechowych

Kompletna diagnostyka chorób układu oddechowego składa się z kilku elementów. Ocena szmerów oddechowych jest jednym z głównych, jednak nie jedynym elementem diagnostyki patologii w obrębie układu oddechowego. Konieczne jest uzupełnienie osłuchiwania klatki piersiowej oceną ruchów klatki piersiowej, wypuku, drżenia głosowego i wykonania badań dodatkowych w postaci zdjęcia rentgenowskiego (RTG) i ewentualnie tomografii komputerowej (TK). Do badań czynnościowych płuc zalicza się spirometrię.