Kamica szczawianowa to efekt gromadzenia się nierozpuszczalnych złogów szczawianu wapnia w drogach moczowych. Stan ten jest często sygnalizowany obecnością nadmiernej ilości kryształków tego związku w osadzie podczas badania ogólnego moczu. Część przyczyn ma uwarunkowania genetyczne, ale większość wynika z czynników dietetycznych, metabolicznych oraz z toczących się w organizmie procesów chorobowych.

Szczawiany – skąd się biorą w organizmie?

Jony szczawianowe (nazywane też czasem obiegowo szczawianami) trafiają do krwiobiegu człowieka z dwóch różnych źródeł. Pierwszym z nich jest pożywienie bogate w kwas szczawiowy i jego sole. Drugim, przeważającym ilościowo, źródłem są reakcje metaboliczne zachodzące w organizmie. Szczawiany powstają jako produkt przemiany materii wielu substancji, m.in. kwasu askorbinowego (witaminy C) oraz kwasu glioksalowego. Dlatego obecność pewnych, niedużych ilości szczawianów wapnia w moczu nie jest dowodem choroby.

Nadmierna podaż szczawianów w pożywieniu nie wiąże się tylko ze spożywaniem szczawiu albo szpinaku, ale też innych warzyw liściastych, takich jak rabarbar czy kapusta.

Ponadprzeciętnych ilości tego związku dostarczają też cytryny, buraki oraz kakao. Napoje takie jak piwo (głównie ciemne) albo herbata mogą podwyższać poziom szczawianów w organizmie.

Jak dbać o nerki? Dowiesz się tego z naszego filmu

Nadmiar szczawianów wapnia w moczu – przyczyny

Zwiększona ilość szczawianów wapnia w moczu jest zwykle skutkiem gromadzenia się tego związku w całym organizmie. Intensywnemu wytrącaniu się kryształków szczawianów sprzyjają też zmiany w układzie moczowym, prowadzące do zwiększenia ilości dostępnych tam jonów wapnia albo silniejszego zakwaszenia moczu. Przyczyny nieprawidłowych wyników badania najczęściej związane są w praktyce klinicznej z:

• nadmiernym spożyciem przez pacjenta pokarmów bogatych w szczawiany (opisanych w powyższym rozdziale),

• zaburzeniami równowagi wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej,

• kwasicą o różnym pochodzeniu,

• wyraźnym zakwaszeniem moczu (np. przy konsumpcji dużych ilości białka zwierzęcego),

• większym wchłanianiem wapnia w przebiegu przewlekłych stanów zapalnych jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniowskiego-Crohna),

• chorobami, przy których dochodzi do nadmiernego uwalniania wapnia z zasobów kostnych organizmu.

Zwiększona dostępność wapnia wskutek jego utraty z kości wiąże się ze schorzeniami takimi, jak osteoporoza, przewlekłe zapalenia albo nowotwory kości, niedobory witaminy D, zaburzenia endokrynologiczne (dotyczące hormonów płciowych, przytarczyc albo tarczycy), długotrwała terapia lekami steroidowymi.

Co można wyczytać z badania moczu? Odpowiedź znajdziesz w naszym filmie

Szczawiany wapnia w moczu – metoda badania i wartości prawidłowe

Ilość szczawianów wapnia można wstępnie ocenić podczas mikroskopowego badania osadu moczu (jest to częścią tzw. badania ogólnego). W wyniku podaje się liczbę kryształków widocznych w polu widzenia (wpw) mikroskopu. Prawidłowe wartości nie przekraczają kilku sztuk. Wskazaniem do dalszej diagnostyki jest ilość kryształków opisywana słowami „liczne” albo „zalegają pole widzenia”. Chorego kieruje się wówczas na dobową zbiórkę moczu, by określić całkowitą ilość szczawianów wapnia wydalaną w ciągu 24 godzin. W tym przypadku można już dokonać dokładnej oceny ilościowej – wynik podawany jest w mg/dobę. Laboratoria określają (w zależności od stosowanej metody badania) maksymalne wartości prawidłowe dla szczawianów. Zwykle nie przekraczają one 35 mg/dobę.

Szczawiany wapnia w moczu u dzieci

Obecność zwiększonej ilości szczawianów wapnia w moczu u dzieci może być spowodowana nierozpoznaną wcześniej wadą genetyczną, W jej efekcie dochodzi do nieprawidłowości w metabolizmie wapnia albo bezpośrednio zaburzone są przemiany, w których powstają szczawiany. Najczęściej dochodzi do zaburzeń transformacji kwasu glioksalowego. W efekcie związek ten odkłada się w organizmie w zwiększonej ilości (następuje tzw. hiperoksaluria) i powoduje wzrost produkcji szczawianów.

Kamica szczawianowa a nadmiar szczawianów w moczu

Nadmiar szczawianów wapnia w moczu nie musi bezpośrednio świadczyć o istnieniu kamicy szczawianowej dróg moczowych. Zwiększona ilość może być skutkiem czasowej zmiany diety, przejściowego odwodnienia, zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej (np. po intensywnym wysiłku).

Klirens kreatyniny, czyli co? Dowiesz się tego z naszego filmu 

Utrzymujące się nieprawidłowe wyniki badania moczu są powodem do rozszerzenia diagnostyki. Początkowo badaniu poddaje się układ moczowy, szukając zmian potwierdzających istnienie kamicy (obecność złogów, nieprawidłowe rozszerzenia w obrębie moczowodów i układu kielichowo-miedniczkowego, zaniki miąższu nerek) albo identyfikujących wady rozwojowe. Zrozumienie pierwotnej przyczyny kamicy oraz ewentualne wdrożenie właściwego leczenia może wymagać dalszych badań – nefrologicznych, endokrynologicznych, gastroenterologicznych, a nawet genetycznych.

Szczawiany wapnia w moczu – dieta

Duży wpływ na stężenie szczawianów wapnia w moczu ma dieta. Przy podwyższonych wartościach warto ograniczać spożycie produktów spożywczych, które dostarczają nadmiaru szczawianów i zawierają duże ilości wapnia i białka (nabiału, ryb, mięsa, nasion słonecznika, sezamu itp.). Niekorzystnie działają wody mineralne o dużej zawartości wapnia i sodu, natomiast pomocne będą te, które dostarczają fosforanów i potasu.

Spożywanie świeżych warzyw i owoców ma wpływ na zmniejszenie zakwaszenia moczu, co ogranicza wytrącanie się w nim kryształków szczawianu wapnia. Przyjmuje się też, że pacjenci ze skłonnością do kamicy powinni wypijać duże ilości płynów (minimum 2 litry na dobę), by zwiększyć przepływ nerkowy i nie dopuścić do odkładania się złogów.