Hormon wzrostu to nie to samo, co somatotropina kosmówkowa, która, mimo że swoją budową chemiczną przypomina wzrostową cząsteczkę, jest wytwarzana przez ludzkie łożysko, a nie przysadkę. Jej rolą jest zapewnienie kobiecie ciężarnej źródła energii. Obniża też wydalanie wapnia, potasu i azotu. Niestety może mieć działanie diabetogenne.

Budowa chemiczna somatotropiny

Pod względem chemicznym somatotropina jest hormonem polipeptydowym zbudowanym z 191 reszt aminokwasowych i zawierającym dwa mostki dwusiarczkowe. Wytwarzana przez komórki kwasochłonne przedniego płata przysadki mózgowej jest produkowana pulsacyjnie. Częstotliwość i intensywność wytwarzanych impulsów jest ściśle zależna od wieku oraz płci. Geny kodujące somatotropinę znajdują się na długim ramieniu chromosomu 17 w powiązaniu z genami laktogenu łożyskowego. Somatropinę nazywa się także hormonem wzrostu. Angielska nazwa tej cząsteczki to growth hormone.

Zobaczcie na filmie, czy przyjmowanie hormonu wzrostu jest bezpieczne:

Somatotropina kosmówkowa

Somatotropina kosmówkowa nie jest hormonem wzrostu, choć ma podobną budowę chemiczną. Wytwarzana przez łożysko, jest złożona z 190 reszt aminokwasowych połączonych dwoma mostkami disiarczkowymi. Za jej kodowanie odpowiedzialne są geny CSH1 i CHS2. Ekspresja somatotropiny kosmówkowej zachodzi co prawda w łożysku, ale geny ją kodujące znajdują się na długim ramieniu chromosomu 17. Inna nazwa cząsteczki to laktogen łożyskowy lub human placental lactogen.

Najwyższy poziom we krwi matki somatotropina kosmówkowa osiąga tuż przed porodem. Jej zasadniczą rolą jest zapewnienie dziecku w łonie mamy jak największej ilości składników odżywczych, w tym glukozy. Jest to możliwe dzięki działaniu antyinsulinowemu, choć jeśli jest długotrwałe, może przyczynić się do powstania cukrzycy. Nie jest to jedyna funkcja laktogenu łożyskowego. Zwiększa on także lipolizę, zastępując glukozę potrzebną przyszłej mamie innym alternatywnym źródłem energii. Ponadto obniża wydalanie wapnia, potasu oraz magnezu. Zwiększa też zapotrzebowanie ciężarnej na żelazo, działając pobudzająco na erytropoezę.

Obniżenie somatotropiny kosmówkowej we krwi przyszłej mamy może wystąpić w kilku przypadkach: przy nadciśnieniu tętniczym, zahamowaniu wzrostu płodu, jego obumarciu, odklejeniu się łożyska lub przy przedwczesnym porodzie.

Rola hormonu wzrostu

Podstawową funkcją hormonu wzrostu jest pośredniczenie w produkcji somatomedyn w wątrobie, ale prawdopodobnie również w innych tkankach. Oddziałują one na proces wzrastania kości długich w szerokości oraz długości, wpływają też na przyrost masy ciała. Zjawisko to można zaobserwować u dzieci i młodzieży, dopóki nie zakończy się etap ich dorastania.

Somatotropina bierze również udział w syntezie białek, tłuszczów oraz węglowodanów. Zatrzymuje w organizmie substancje odżywcze, przyspiesza także wydalanie glukozy. Ma dobroczynny wpływ na wygląd skóry, wpływa na poprawę nastroju u osób dorosłych.

Nadmiar somatotropiny w organizmie prowadzi do gigantyzmu lub akromegalii, a jej niedobór do karłowatości przysadkowej. Niedostateczny poziom somatotropiny w organizmie może mieć charakter nabyty lub wrodzony. Do wad wrodzonych należą mutacje w genach oraz nieprawidłowości w funkcjonowaniu układu nerwowego. Niedobór nabyty z kolei może być skutkiem urazów głowy, gruźlicy, sarkoidozy lub guzów przysadki.

Jak się bada poziom hormonu wzrostu?

Materiałem do oznaczenia poziomu somatotropiny jest krew chorego. Badanie przeprowadza się na czczo (nie wolno jeść przez minimum osiem godzin przed badaniem). Stężenie hormonu wzrostu oznacza się dwukrotnie – na czczo oraz po podaniu doustnego roztworu glukozy lub dożylnego (argininy, dopaminy oraz insuliny). Dobór substancji po pierwszym badaniu jest zależny od rodzaju testu, który ma być wykonany u chorego, a mianowicie:

• testu stymulacji – pozwala ocenić rezerwę wydzielniczą przysadki w zakresie uwalniania hormonu wzrostu. Choremu podaje się wtedy argininę, dopaminę lub glukozę;
• testu hamowania – dzięki niemu sprawdza się, jak duże są niekontrolowane wyrzuty somatotropiny, jeśli u chorego zdiagnozowano nowotwór. Podaje się mu wtedy glukozę lub dożylnie argininę bądź insulinę.

Norma laboratoryjna hormonu wzrostu u dzieci wynosi około 10–30 µg/l, u osób dorosłych jest niższa i mieści się w przedziale 1–12 µg/l.

Preparaty zawierające hormon wzrostu

Obecnie na rynku znajdziemy szereg preparatów z hormonem wzrostu. Można je kupić w sprzedaży internetowej, sklepach z odżywkami dla sportowców oraz w aptekach. Bez recepty można nabyć wyłącznie somatotropinę w tabletkach. Długotrwałe wspomaganie się tym preparatem prowadzi do akromegalii (powiększeniu ulegają wszystkie części ciała z wyjątkiem gałek ocznych).

Somatotropina w zastrzykach dostępna jest wyłącznie na receptę. Leczy się nią karłowatość lub guzy przysadki oraz inne choroby związane z jej niedoborem. Jedna fiolka kosztuje kilkaset złotych.

Bibliografia:

1. M. Pawlikowski. Zaburzenia hormonalne, Warszawa 2003, s. 22–23.