Śmierć mózgowa to określenie, które zostało po raz pierwszy użyte w roku 1968, w tzw. deklaracji z Sydney. Wtedy też dookreślono kryteria śmierci człowieka i wprowadzono definicję mówiącą, że odtąd śmierć mózgowa to brak samoistnej czynności oddechowej, odruchów z pniowych (z pnia mózgu), odruchów ścięgnistych i ruchów mięśni. Zalecono również wykonywanie badania encefalograficznego (EEG) celem potwierdzenia braku czynności bioelektrycznej w mózgu, co później zostało zweryfikowane.

Śmierć mózgowa – regulacje prawne orzekania o śmierci mózgowej

W Polsce określenie „śmierć mózgowa” wprowadzono dopiero w 1984 r. Wtedy też określono procedury, wytyczne i warunki, które bezwzględnie trzeba spełnić, aby móc orzec śmierć mózgu. Uznano, że śmierć pnia mózgu jest ostatnim decydującym etapem stwierdzenia śmierci mózgu. Szczegółowe określenie kryteriów było konieczne ze względu na rozwój transplantologii, a także chęci unikania sytuacji, kiedy u osób ze śmiercią mózgową czekano na zaprzestanie czynności serca, a także stosowano uporczywą terapię.

Wytyczne dotyczące śmierci mózgu

Wysuniecie podejrzenia śmierci pnia mózgu może nastąpić po wyczerpaniu wszystkich możliwości terapeutycznych lub stwierdzeniu, że nie ma możliwości wdrożenia jakiejkolwiek terapii ponad dotychczas zastosowanych. Obserwacja w przypadku pierwotnych uszkodzeń mózgu powinna trwać co najmniej 6 godzin, natomiast po wtórnych uszkodzeniach – 12 godzin.

Zobacz także: Jak rozpoznać udar pnia mózgu? Leczenie i rehabilitacja poudarowa 

Rozpoznanie śmierci mózgu oznacza nieodwracalną utratę jego funkcji. Rozpoznanie składa się z 2 zasadniczych etapów.

Etap pierwszy opiera się na wysunięciu podejrzenia śmierci pnia mózgu na podstawie poniższych kryteriów:

• chory jest w śpiączce,
  
• brak jest konkretnej przyczyny śpiączki,
  
• chory jest wentylowany sztucznie,
  
• stwierdzono pierwotne lub wtórne uszkodzenie mózgu,
  
• wyczerpano wszystkie możliwości terapeutyczne.
  

Wykluczeni są chorzy pod wpływem środków farmakologicznych, zatruci, w stanie hipotermii, noworodki, chorzy z zaburzeniami endokrynologicznymi i metabolicznymi.

Drugi etap polega na dwukrotnym badaniu chorego przez ordynatora oddziału lub wskazanego przez niego lekarza specjalistę. Badania te mają na celu stwierdzenie nieobecności odruchów pniowych, czyli śmierci pnia mózgu i trwały bezdech. Trwały bezdech sprawdza się według określonej, złożonej procedury. Pacjent jest wentylowany stuprocentowym tlenem, tak by ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla wynosiło 40 mm Hg w badaniach gazometrycznych. Następnie odłącza się respirator, obserwuje się ruchy klatki piersiowej i saturację, a na koniec pobiera się krew do badania gazometrycznego. Jeśli nie stwierdzi się w tym czasie ruchu klatki piersiowej, a ciśnienie parcjalne dwutlenku węgla wzrasta powyżej 60 mm Hg, rozpoznaje się trwały bezdech.

Śmierć pnia mózgu

Stwierdzenie braku odruchów pniowych pozwala na orzeknięcie o śmierci pnia mózgu:

• brak reakcji źrenic na światło,
  
• brak odruchu rogówkowego,
  
• brak spontanicznych ruchów gałek ocznych,
  
• brak reakcji ruchowych na bodźce bólowe,
  
• brak odruchów wymiotnych i kaszlowych,
  
• brak odruchu oczno-mózgowego.

Skład komisji do orzekania o śmierci mózgowej

Ostateczne rozpoznanie śmierci mózgu dokonuje komisja złożona z 3 lekarzy. Jest to specjalista anestezjologii i intensywnej terapii, neurologii i neurochirurgii. W skład takiej komisji nie mogą wchodzić lekarze uczestniczący w procesie transplantacyjnym. Jeśli komisja ma jakiekolwiek wątpliwości co do rozpoznania śmierci mózgowej, odstępuje się od stwierdzenia śmierci mózgu. Zmarłym jest człowiek od momentu stwierdzenia śmierci mózgowej przez komisję, a nie od momentu odłączenia od respiratora i zaprzestania bicia serca. Ponadto, jeśli komisja orzeknie o śmierci mózgowej, pozwala to na wszczęcie postępowania transplantacyjnego.

Przykładowe przyczyny śmierci mózgowej

Przede wszystkim przyczyny śmierci mózgowej dzieli się na pierwotne uszkodzenia mózgu oraz wtórne. Do najczęstszych przyczyn należy:

• poważny uraz głowy (np. na skutek wypadku komunikacyjnego),
  
• uszkodzenie naczyń mózgowych (np. pęknięcie tętniaka mózgu),
  
• niedotlenienie mózgu (np. w wyniku zatrzymania krążenia).
  

Czy to na pewno śmierć, jeśli serce dalej bije?

Należy pamiętać, że serce działa niezależnie od mózgu. Jego prawidłowe funkcje zależą od odpowiedniego zaopatrzenia mięśnia sercowego w tlen. Jeśli śmierć mózgu zostanie rozpoznana dość szybko, lekarze mają możliwość podtrzymania funkcji narządów poprzez utrzymanie przez nie prawidłowego przepływu krwi i utlenowania. Stosuje się to celem oszczędzenia narządów do przeszczepu. Należy tu jednak zaznaczyć, że podtrzymywanie oddychania za pomocą respiratora, a tym samym utrzymanie krążenia i funkcji serca, nie oznacza utrzymywania kogoś przy życiu. Nie wolno więc traktować odłączenia od respiratora jako przyczyny śmierci.