Skala Ransona przedstawiona została po raz pierwszy w 1974 roku. Podobnie jak skalę BISAP, Trapnell czy APACHE II, wykorzystuje się ją do rozpoznawania ciężkiego przebiegu ostrego zapalenia trzustki. Stan ten stwierdza się w sytuacji, gdy chory spełnia co najmniej 3 z kryteriów skali. Za najczęstszą przyczynę ostrego zapalenia trzustki specjaliści uważają kamicę dróg żółciowych.
Czym jest skala Ransona?
Skala Ransona (ang. Ranson scale), zwana też kryteriami Ransona (ang. Ranson's criteria), stosowana jest do rozpoznawania ciężkiego przebiegu OZT, czyli ostrego zapalenia trzustki. To niemające podłoża nowotworowego schorzenie trzustki, przebiegające w gwałtowny sposób. W Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 przydzielone zostało do grupy K, czyli choroby układu trawiennego i podgrupy 85 (ostre zapalenie trzustki).
Zobaczcie, w jaki sposób leczyć chorą trzustkę:
Jak dokonuje się oceny w skali Ransona?
Ocena w skali Ransona ma dwustopniowy charakter. Pierwszy etap to moment przyjęcia chorego do szpitala. Natomiast drugi stopień następuje po upływie 48 godzin od przyjęcia do szpitala.
Pierwszy etap oceny (tj. moment przyjęcia do szpitala) w skali Ransona opiera się na następujących kryteriach:
- wiek powyżej 55 lat,
- liczba białych krwinek (leukocytów) wynosząca więcej niż 16 G/L lub 16 tys./mm³ (norma to 4–10 G/L lub 4–10 tys./mm³),
- stężenie glukozy powyżej 200 mg/dl lub powyżej 11 mmol/L (norma to 60-99 mg/dl lub 3,4-5,5 mmol/L),
- aktywność dehydrogenazy mleczanowej (ang. lactate dehydrogenase, LDH) powyżej 350 j.m./L (norma to 120 - 230 j.m./L),
- aktywność aminotransferazy asparaginianowej (ang. aspartate transaminase, AspAT) powyżej 250 j.m./L (norma to 5 - 40 j.m./L).
Kryteria drugiego etapu oceny w skali Ransona
Drugi etap oceny (tj. po 48 godzinach od momentu przyjęcia do szpitala) w skali Ransona opiera się o kryteria:
- hematokryt (zwany liczbą hematokrytową lub wskaźnikiem hematokrytowym) opisuje stosunek objętości erytrocytów do objętości pełnej krwi. Prawidłowe wartości dla kobiet to 37–47%, dla mężczyzn 42–52%, dla noworodków 44–62%, a dla dzieci 30–40%. W ostrym zapaleniu trzustki hematokryt wzrasta o więcej niż 10%,
- mocznik (końcowy produkt przemiany białek i innych związków azotowych) zwiększa się o 5 mg/dl lub ma stężenie ≥1,8 mmol/L (norma to 15–40 mg/dl lub 2,0–6,7 mmol/L),
- wapń poniżej 8 mg/dl lub 2 mmol/L (norma to 8,5–10 mg/ dl, czyli 2,12–2,62 mmol/ L),
- pO2, czyli ciśnienie parcjalne tlenu w gazometrii (badanie umożliwiające rozpoznanie i monitorowanie w organizmie zaburzeń wymiany gazowej i równowagi kwasowo-zasadowej), wynosi poniżej 60 mm Hg (norma to 75–100 mm Hg),
- BE, czyli niedobór zasad (różnica między prawidłowym a istniejącym poziomem zasad we krwi) w gazometrii powyżej 4 mmol/l,
- sekwestracja płynów powyżej 6000 ml.
Skala Ransona – interpretacja wyników
Istnieją dwa sposoby interpretacji skali Ransona: ocena ryzyka ostrego zapalenia trzustki i ocena ryzyka śmiertelności. W przypadku pierwszego z nich, jeśli liczba uzyskanych punktów jest mniejsza niż 3, to ostre zapalenie trzustki jest mało prawdopodobne. Jeśli zaś liczba punktów jest równa lub większa od 3, to istnieje duże prawdopodobieństwo ostrego zapalenia trzustki. W drugim sposobie interpretacji skali Ransona spełnienie:
- 0–2 kryteriów wiąże się z 2% śmiertelnością,
- 3–4 kryteriów wiąże się z 15% śmiertelnością,
- 5–6 kryteriów wiąże się z 40% śmiertelnością,
- 7–8 kryteriów wiąże się z niemal 100% śmiertelnością.
Inne kryteria ostrego zapalenia trzustki
Oprócz skali Ransona istnieją inne kryteria oceny ciężkość OTZ, w tym skala Trapnell i skala BISAP.
Pierwsza z nich klasyfikuje stopień zaawansowania OTZ na czterostopniowej skali, co przedstawia się następująco:
| Stopień | Badanie podmiotowe | Badanie przedmiotowe |
|---|---|---|
| stopień I | jedyny objaw stanowi ból w nadbrzuszu o różnym nasileniu, brak wymiotów | ograniczona bolesność uciskowa w nadbrzuszu |
| stopień II | ból i wymioty | ograniczona bolesność uciskowa w nadbrzuszu, zaznaczona obrona mięśniowa w nadbrzuszu |
| stopień III | ból i wymioty | rozlana bolesność uciskowa w nadbrzuszu, obecne objawy otrzewnowe |
| stopień IV | ból i wymioty | objawy rozlanego zapalenia otrzewnej, zapaść, sinica, hipotensja |
Do wyodrębnienia chorych z ciężką postacią OTZ służy też skala BISAP (ang. Beside Index of Severity in Acute Pancreatitis), której kryteria prezentuje poniższa tabela:
| Parametr | Wartość |
|---|---|
| Stężenie azotu mocznika w surowicy krwi | >25 mg% |
| Stan świadomości | Upośledzony (<15 punktów w skali Glasgow) |
| SIRS | Obecny |
| Wiek pacjenta | >60 lat |
| Wysięk opłucnowy | Obecny w badaniach obrazowych |
Złe rokowania związane są z uzyskaniem więcej niż 3 punktów, przy czym specjaliści podkreślają, że także pojedyncze kryteria skali BISAP mogą świadczyć o istotnie podwyższonym ryzyku niewydolności wielonarządowej, często prowadzącej do zgonu.
Bibliografia:
1. Konturek S., Gastroenterologia i hepatologia kliniczna, Warszawa 2006.
2. Szczeklik A., Gajewski P., Interna Szczeklika 2014, Kraków 2014.
3. Szczeklik A., Choroby wewnętrzne. Przyczyny, rozpoznanie i leczenie, T. I, Kraków 2005.
4. Tomaszewski J., Diagnostyka laboratoryjna, Warszawa 2001.
5. Rogowska A., Ostre zapalenie trzustki, „Postępy Nauk Medycznych” 2014, nr 1, s. 17–23.