Sarkoidoza to choroba, której dokładnych przyczyn do tej pory nie poznano. Najczęściej jest określana jako choroba autoimmunologiczna, ponieważ komórki układu odpornościowego gromadzą się w płucach, węzłach chłonnych oraz innych narządach tworząc ziarniniaki. Chorobą nie można się zarazić, a naukowcy nadal nie są pewni, czy sarkoidoza jest dziedziczna. Z najnowszych badań wynika, że przyczyną sarkoidozy mogą być L-formy bakterii. Wielu chorych nie ma świadomości, że cierpi na sarkoidozę – często jest ona wykrywana podczas okresowych badań rentgenowskich (RTG). W Polsce aż w 70% zachorowań stwierdza się sarkoidozę płuc.

Rodzaje sarkoidozy i sposoby jej badania

W diagnostyce sarkoidozy stosuje się m.in. RTG, spirometrię, tomografię komputerową, rezonans magnetyczny, scyntygrafię (rzadko), pozytonową tomografię emisyjną (PET), bronchoskopię, a także badania laboratoryjne wykrywające markery sarkoidozy w surowicy. Po wykryciu zmian obrazowych często wykonuje się biopsję celem potwierdzenia zmian w badaniach histopatologicznych. Pozwala to rozpoznać rodzaj choroby oraz stopień zaawansowania.

Sarkoidoza najczęściej zlokalizowana jest w płucach. U ok. 50% chorych powoduje trwałe zaburzenia układu oddechowego, a u 5–15% prowadzi do zwłóknienia miąższu płuc. Proces zapalny obejmuje małe oskrzela, małe naczynia krwionośne oraz pęcherzyki płucne. Sarkoidoza węzłowo-płucna atakuje także węzły chłonne. W stanach podostrych i ostrych w trakcie badania słychać świszczenie w płucach. Rokowania w sarkoidozie płucnej są bardzo dobre – większość chorych zdrowieje w ciągu kilku lat od postawienia diagnozy. Śmiertelność wynosi poniżej 5%.

Sarkoidoza skórna jest drugą po sarkoidozie płuc najczęściej występującą odmianą sarkoidozy. W tej postaci choroby zmiany zwykle przybierają postać rumieni guzowatych, guzków podskórnych, zmienionych chorobowo tablic skórnych lub tocznia Pernio. Sarkoidoza skórna nie wymaga leczenia, ponieważ zmiany samoistnie ustępują po 2–4 tygodniach. Choroba nie powoduje wypadania włosów.

Sarkoidoza serca występuje rzadko, ale może powodować śmiertelne arytmie tego narządu, a nawet pełny blok serca. Efektem sarkoidozy serca może być zwłóknienie, gromadzenie płynu w tkance śródmiąższowej serca oraz utworzenie ziarniaków w tkance śródmiąższowej serca.

Kolejnym rodzajem sarkoidozy jest sarkoidoza oczu, która objawia się zapaleniem siatkówki i błony naczyniowej nosa. Prowadzi do utraty ostrości wzroku, a w rzadkich przypadkach nawet do ślepoty.

Neurosarkoidoza najczęściej atakuje nerwy czaszkowe. Jeśli choroba obejmie obwodowe nerwy twarzy, to porażenie zwykle jest dwustronne. Dysfunkcje powodowane przez neurosarkoidozę to m.in. zaburzenia nerwu wzrokowego, słuchu i podniebienia, przewlekłe zapalenie opon mózgowych czy neuropatia obwodowa.

Objawy sarkoidozy

Objawy sarkoidozy zależą od tego, jaki narząd został zajęty. Na sarkoidozę płuc mogą wskazywać duszności, zwłaszcza podczas wysiłku, ból w klatce piersiowej oraz suchy kaszel. Choroba może przebiegać bezobjawowo, dlatego często wykrywana jest przez przypadek. Wśród niespecyficznych objawów sarkoidozy są: bóle stawów, utrata masy ciała, bóle ogólne, brak energii, zmęczenie, zapalenie stawów, obrzęk kolan, suchość oczu lub zmiany skórne. Bardzo rzadko pojawia się plucie krwią. Sarkoidoza skórna objawia się wysypką, małymi grudkami, a nawet rumieniem guzowatym lub ziarniakiem obrączkowatym. Sarkoidoza może też dawać objawy neurologiczne, a jednymi z najczęstszych są bóle głowy, paraliż twarzy i częściowa ślepota.

Stadia sarkoidozy

Rozróżnia się trzy stadia sarkoidozy:

• pierwsze – obejmuje zmiany okołotchawicze i zmiany węzłów wnęk płucnych,

• drugie – zmiany obejmują węzły chłonne, pojawiają się nacieki płucne oraz zmiany śródmiąższowe,

• trzecie – zmiany występują tylko w śródmiąższu oraz w płucach, ustępują w węzłach chłonnych,

• czwarte – masywne zmiany prowadzące do włóknienia płuc i niedotlenienia organizmu.

W pierwszym stadium choroby zmiany ulegają samoistnej remisji i nie trzeba stosować leczenia, ale chory wymaga obserwacji. Zmiany powstałe w drugiej fazie są widoczne w badaniu radiologicznym, mogą tworzyć nacieki przypominające przerzuty. Wymagają intensywnego leczenia. Trzecie stadium choroby prowadzi do zwłóknień, dlatego w najcięższych przypadkach konieczne jest stosowanie terapii sterydowej. W najcięższym, czwartym, stadium konieczny bywa przeszczep płuc.

Leczenie sarkoidozy

Leczenie sarkoidozy zależy od pacjenta oraz tego, jakie narządy zostały zaatakowane. Ponad 50% chorych nie wymaga stosowania terapii układowej, a jedynie objawowego leczenia za pomocą niesteroidowych leków przeciwzapalnych, np. ibuprofenu czy aspiryny.

W leczeniu sarkoidozy dającej objawy stosuje się głównie glikokortykoidy, leki biologiczne, antymetabolity oraz kombinację mezenchymalnych komórek macierzystych i antybiotyków. Najczęściej wykorzystywane kortykosteroidy to prednizolon i prednizon.

Leczenie naturalne sarkoidozy można stosować w początkowych stadiach choroby, w których zmiany mogą się cofnąć samoistnie. Należy jednak pamiętać, że leczenie niekonwencjonalne sarkoidozy może być wyłącznie uzupełnieniem leczenia konwencjonalnego.