Antybiotyki są środkami leczniczymi często nadużywanymi. Antybiotykoterapia pociąga za sobą wiele konsekwencji, w tym rzekomobłoniaste zapalenie jelit. Nie chodzi o to, że po zastosowaniu jednego antybiotyku celem wyleczenia infekcji istnieje duże ryzyko wystąpienia powikłań. Tego typu problemy pojawiają się po częstej, długotrwałej antybiotykoterapii, kiedy dochodzi do zaburzenia naturalnej fizjologicznej flory bakteryjnej organizmu.

Rzekomobłoniaste zapalenie jelit - co to jest?

W jelicie grubym bytuje wiele bakterii, które fizjologicznie powinny się tam znajdować w odpowiednich proporcjach. Rzekomobłoniaste zapalenie jelit wywołane jest przez laseczki Gram-dodatnie Clostridium difficile, a dokładnie przez ich toksyny - toksyny A i B. W środowisku zewnętrznych, zwłaszcza w szpitalach, domach opieki, hospicjach, znajdują się główne rezerwuary tej bakterii. Ponadto około 5% osób dorosłych i do 50% dzieci jest jej nosicielami. W sytuacjach długotrwałej antybiotykoterapii, kiedy dochodzi do wyjałowienia naturalnej, fizjologicznej flory bakteryjnej jelit, bakterie Clostridium difficile mają doskonałe warunki, by się rozwinąć. Dochodzi do ich nadmiernego namnażania się w jelicie i tworzenia tzw. błon rzekomych na powierzchni błony śluzowej jelita grubego. Rzekomobłoniaste zapalenie jelita grubego jest najcięższą postacią biegunki związanej z antybiotykoterapią.

Zobacz także: Wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Główne czynniki ryzyka rozwoju rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego:

• antybiotykoterapia (aktualna lub do maksymalnie 2 miesięcy przed wystąpieniem objawów), podczas której stosuje się klindamycynę, cefalosporyny III generacji oraz penicyliny o szerokim spektrum działania,
  
• hospitalizacja (zwłaszcza dłuższa niż 4 tygodnie) lub pobyt w ośrodkach długotrwałej opieki medycznej,
  
• stosowanie inhibitorów pompy protonowej,
  
• wiek powyżej 65 lat.

Jak rozpoznać rzekomobłoniaste zapalenie jelit?

Do głównych objawów zaliczamy:

• biegunkę o różnym nasileniu,
  
• kurczowy ból brzucha,
  
• gorączkę.
  

Bardzo rzadko obecność krwi w kale.

Najczęściej przebieg rzekomobłoniastego zapalenia jelit jest łagodny, a biegunka ustępuje samoistnie po kilku dniach.

Diagnostyka rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego opiera się przede wszystkim na wywiadzie. Jeśli osoba zgłasza, że w ostatnim czasie poddana była długotrwałej antybiotykoterapii i prezentuje obecnie powyższe objawy, można z dużym prawdopodobieństwem wysunąć rozpoznanie rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego. Oczywiście, jak każdą jednostkę chorobową, tak i omawiane schorzenie powinny potwierdzić szczegółowe badania diagnostyczne. W wynikach laboratoryjnych, oprócz leukocytozy krwi i ewentualnych zaburzeń elektrolitowych wynikających z biegunki, nie ma zbyt wielu odchyleń od normy. Można wykonać badanie endoskopowe jelita grubego, w którym uwidoczniają się charakterystyczne szarożółte tarczki o średnicy do 1-2 cm, równomiernie rozmieszczone na powierzchni błony śluzowej jelita grubego. U osób z osłabioną odpornością oraz ze współistniejącym nieswoistym zapaleniem jelit mogą nie być one dobrze widoczne. Podczas endoskopii pobiera się wycinki do badania histopatologicznego. Kolejnym możliwym badaniem diagnostycznym jest badanie mikrobiologiczne. Posiew stolca na obecność C. difficile ma dużą czułość, jednak małą swoistość. Wynik otrzymuje się po 24-120 godzinach. Ocena wytwarzania toksyn A i B ma dużą czułość i swoistość, jest łatwiejsza i szybsza (wynik w ciągu kilku godzin), a także lepiej koreluje ze stanem klinicznym pacjenta.

Możliwe sposoby leczenia w przypadku rozpoznania rzekomobłoniastego zapalenia jelit

Jeśli choroba wywołana jest przez stosowane nadal antybiotyki, należy je zmienić na takie, które z mniejszym prawdopodobieństwem lub wcale nie przyczyniają się do rozwoju rzekomobłoniastego zapalenia jelit. W terapii stosuje się metronidazol jako lek pierwszego wyboru, wankomycynę (u chorych z ciężkim przebiegiem choroby, u kobiet w ciąży i karmiących piersią) lub fidaksomycynę.

Czasami zdarzają się ciężkie przypadki wymagające hospitalizacji i leczenia powikłań choroby, jakimi są odwodnienie, zaburzenia elektrolitowe. Nie wolno stosować leków hamujących perystaltykę jelit.

Po trzecim nawrocie choroby należy rozważyć przeszczep flory bakteryjnej izolowanej ze stolca zdrowej osoby. Zawiesinę bakterii podaje się choremu przez cewnik nosowo-jelitowy do dwunastnicy lub kolonoskopem do prawej połowy okrężnicy. Taka terapia wykazuje ogromną skuteczność u 90% chorych, zapobiegając nawrotom, a przede wszystkim natychmiast łagodząc objawy choroby.

Jak uchronić się przed powikłaniami długotrwałej antybiotykoterapii?

Bardzo ważnym elementem profilaktyki rzekomobłoniastego zapalenia jelita grubego jest odpowiednia dieta warunkująca prawidłową pracę i mikroflorę jelit, a także profilaktyczne stosowanie probiotyków. Są to produkty zawierające szczepy bakterii fizjologicznie występujących w przewodzie pokarmowym, warunkujące jego zdrowe funkcjonowanie i stanowiące główne funkcje ochronne w przewodzie pokarmowym.

Podczas przebywania w ośrodkach długoterminowej opieki zdrowotnej oraz w szpitalach należy zwracać uwagę na odpowiednią higienę rąk, używanie rękawiczek przez personel szpitalny, a także izolowanie chorych z rozpoznaną infekcją C. difficile

Zobacz także: Choroby jelit - przyczyny i objawy