Rącznik pospolity – naturalne źródło rycyny
Rącznik pospolity uważany jest za jedną z najbardziej trujących roślin na świecie. W warunkach środkowoeuropejskich jest rośliną jednoroczną osiągającą wysokość około 2 – 3 metrów, natomiast w strefie tropikalnej rącznik pospolity potrafi osiągać wysokość nawet 10 metrów i przypomina bardziej drzewo niż krzew. Duże czerwone liście rącznika pospolitego przypierają dłoniasty kształt, a owocami to kolczaste torebki zawierające marmurkowe nasiono o wielkości około 2 centymetrów. Rącznik pospolity jest bardzo starą rośliną użytkową, uprawianą w ciepłych rejonach dla oleistych nasion. W starożytnym Egipcie i na Wschodzie używano oleju do pielęgnowania skóry, ran oraz włosów, jak również do celów technicznych. W celu wyprodukowania oleju rycynowego zbiera się dojrzałe nasiona, pozbawia się ich łupiny i tłoczy na zimno. Zawierają one 50% tłuszczu, ale również rycynę (truciznę), którą eliminuje się gotując wytłoczony olej z wodą. Olej rycynowy działa łagodnie przeczyszczająco oraz jest środkiem przeciw robaczywym.
Rycyna – właściwości toksyczne
Rycyna to białko, które składa się z podjednostek A – B. Mechanizm działania opiera się na tym, iż podjednostka B posiada właściwości pozwalające jej na wiązanie się z galaktozą, co umożliwia przyłączenie się do glikoproteidów i glikolipidów obecnych na powierzchni komórek eukariotycznych (komórki posiadające jądro komórkowe wraz z DNA) zawierających te resztę glikozydową. Podjednostka B po związaniu się z receptorami, powoduje przedostanie się rycyny do wnętrza komórki poprzez proces endocytozy, czyli procesu transportowania większych cząsteczek do wnętrza komórki. Już niewielka ilość toksyny obecnej w cytoplazmie powoduje śmierć komórek. Szacuje się, że jedna cząsteczka rycyny może doprowadzić do inaktywacji około 1500 – 2000 rybosomów w ciągu minuty. W miejscu pojawienia się rycyny dochodzi do martwicy tkanek.
Zobacz, co kryje się za nazwami składników podanych na opakowaniu kosmetyków:
Toksyczność rycyny zależy między innymi od:
- Wielkości przyjętej dawki,
- Drogi zatrucia – wziewna, spożycie lub iniekcja,
- Gatunku – podatność na toksycznie działanie rycyny jest zróżnicowane (dawka śmiertelna w połączeniu z masą ciała może się różnić nawet stukrotnie).
Rycyna jest około 1000 razy bardziej toksyczna niż cyjanek! Do śmierci człowieka wystarczy około 100 mikrogramów, czyli tyle ile ważny ziarenko soli i jest to równowartość około 3 nasion rącznika pospolitego. Organizm człowieka jest wyjątkowo wrażliwy na działanie toksycznej rycyny i może doprowadzić do śmierci nawet w ciągu 2 dni.
Rycyna – objawy zatrucia
Objawy zatrucia rycyną różnią się od siebie w zależności od dawki rycyny, która dostała się do organizmu oraz od drogi zakażenia. Rycyną można się zatruć poprzez drogę pokarmową, drogę oddechową lub poprzez iniekcję, czyli wstrzyknięcie.
To ogólnych objawów zatrucia rycyną należą:
- Gorączka,
- Nadmierne pocenie się,
- Nagłe nudności oraz wymioty,
- Biegunka,
- Bezmocz,
- Rozszerzenie źrenic.
Zatrucie na drogą pokarmową (objawy po około 36 godzinach):
- Krwawa biegunka,
- Powiększenie wątroby i śledziony,
- Hipoglikemia,
- Owrzodzenie przewodu pokarmowego,
- Bóle brzucha,
- Wymioty,
- Biegunka,
- Objawy niewydolności nadnerczy,
- Anuria.
Zatrucie na drodze oddechowej (objawy po około 8 - 12 godzinach):
- Obrzęk płuc,
- Kaszel,
- Duszności,
- Włókniakowo – ropne zapalenie płuc,
- Ostre owrzodzenia dróg oddechowych o charakterze martwiczo – krwotocznym,
- Wysięk wewnątrzpęcherzykowy z obrzękiem okołonaczyniowym.
Zatrucie na drodze iniekcji (objawy po około kilkunastu godzinach):
- Ból mięśni i skóry,
- Martwica mięśni,
- Powiększenie węzłów chłonnych,
- Oraz inne objawy jak przy zatruciu na drodze pokarmowej.
Rycyna, jako potencjalna groźna broń
Znanych jest kilka przypadków, gdzie rycyna została wykorzystana w celach pozbawienia kogoś życia. Rycyna została wykorzystana między innymi przez KGB w celu zabicia bułgarskiego dysydenta Georgia Markowa poprzez wstrzelenie podskórne ok. 0,5 mg rycyny. W 1991 roku organizacja Minnesota Patriots’ Council gromadziła rycynę w celu dokonania ataku terrorystycznego, a w 2003 oraz 2013 roku rycynę wykryto w listach adresowanych do Białego Domu w Stanach Zjednoczonych.
Wytworzenie toksycznej rycyny jest stosunkowo tanie i szybkie w produkcji, do tego jest szeroko dostępna, przez co istnieją obawy wykorzystania jej w celach bioterrorystycznych. Rycyna została zaliczona do grupy B, czyli do substancji o umiarkowanym znaczeniu bioterrorystycznym, których posiadanie, obrót i wykorzystywanie podlega krajowym i międzynarodowym regulacjom.