Choroby trzustki często są związane z zaburzeniami tolerancji glukozy takimi jak cukrzyca. Współwystępują także ze stanami zapalnymi trzustki. Wyróżnia się dwie postaci schorzenia: wewnątrzwydzielniczą i zewnątrzwydzielniczą.
Na czym polega niewydolność trzustki?
Niewydolność trzustki oznacza utratę zdolności produkowania i/lub wydzielania enzymów trawiennych w takiej ilości, aby pokarm w jelitach uległ rozkładowi i wchłonął się. Przyczyny choroby to uszkodzenie trzustki na skutek przewlekłego zapalenia trzustki, nawracającego ostrego zapalenia trzustki, cukrzycy typu 1. bądź chorobami autoimmunologicznymi. Niewydolność trzustki u dzieci może być związana z mukowiscydozą bądź rzadkim genetycznym schorzeniem zwanym zespołem Shwachmana-Diamonda (SDS). SDS wiąże się z zewnątrzwydzielniczą niewydolnością trzustki, wadami kośćca, niskorosłością, zaburzeniami hematologicznymi oraz zwiększonym ryzykiem nowotworów układu krwiotwórczego.
Objawy niewydolności trzustki
Objawy schorzenia to uczucie pełności w jamie brzusznej, wymioty i nudności, a także bóle brzucha i bolesność w nadbrzuszu. Może pojawić się niestrawność, zaburzenia trawienia oraz wchłaniania składników odżywczych (a szczególnie tłuszczów). Niewydolność trzustki wiąże się nawracającymi biegunkami. W kale jest przy tym widoczna duża ilość tłuszczów i niestrawionych cząstek pokarmu. Stolec jest luźny i cuchnący. To tzw. biegunka tłuszczowa, która powstaje na skutek utrudnionego rozkładu tłuszczów. Oprócz powyższych objawów niewydolność trzustki powoduje utratę masy ciała, awitaminozę, a niekiedy także niedożywienie. U dzieci można natomiast zaobserwować brak zwiększania masy ciała.
Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki u ludzi
Zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki u ludzi wiąże się ze tłuszczeniem, włóknieniem, a także rozrostem (hiperplazją) nabłonka i osadzania się cząsteczek białka wewnątrz narządu. To patologiczne zmiany wynikające z procesu starzenia się organizmu. Przyczyną zewnątrzwydzielniczej niewydolności jest zazwyczaj przewlekłe zapalenie trzustki, choroba trzewna, zespół Shwachmana-Diamonda, zwłóknienie torbielowate lub nieswoiste zapalenia jelit. Choroba zazwyczaj współwystępuje z zaburzeniami gospodarki węglowodanowej (w tym nietolerancji glukozy i hiperglikemii oraz cukrzycy). Ostre i przewlekłe zapalenie trzustki, zabiegi operacyjne w obrębie tego narządu, zwłóknienie torbielowate, choroba trzewna i hemochromatoza mogą prowadzić do rozwoju cukrzycy.
Ostra niewydolność trzustki
Ostra niewydolność trzustki, inaczej ostre zapalenie trzustki, to choroba o ciężkim przebiegu. Objawia się nagle i gwałtownie, najczęściej silnym bólem w jamie brzusznej, który powoduje dostanie się enzymów trzustkowych do układu krwionośnego. Dodatkowo pojawiają się nudności i skąpe wymioty, które nie przynoszą ulgi. Chory odczuwa też zatrzymanie gazów i stolca oraz bóle mięśniowe. Można zaobserwować wzdęcia brzucha i gorączkę. Czasami pojawiają się dreszcze. Ostra niewydolność trzustki może powodować trwałe uszkodzenie miąższu trzustki i tkanek okołotrzustkowych. Są to m.in. obrzęk i zapalenie, które można odwrócić w początkowym stadium schorzenia. Później pojawia się nieodwracalna martwica tkanek. Nawracające epizody ostrego zapalenia trzustki mogą trwale uszkodzić miąższ. Niezwykle istotne jest, aby każdy przypadek zapalenia trzustki został jak najszybciej skonsultowany z lekarzem. Ostre postaci wymagają hospitalizacji. Należy wezwać pogotowie, kiedy chory odczuwa silne bóle brzucha, wymioty i narastające osłabienie. Równie niepokojące są obniżone ciśnienie krwi, przyspieszone tętno, zaburzenia świadomości i omdlenie. Mogą się pojawić zatrzymanie moczu i ostra niewydolność nerek.
Niewydolność trzustki – leczenie
Leczenie niewydolności trzustki polega m.in. na suplementowaniu enzymów trzustkowych. Mają one na celu głównie poprawę zdolności trawiennych organizmu, a także zmniejszenie dolegliwości związanych z chorobą. Podaje się enzymy trzustkowe, w tym niekiedy insulinę. Aby zniwelować ból, włącza się leczenie farmakologiczne od leków, takich jak paracetamol lub ibuprofen do leków narkotycznych. Niektórym chorym pomoże zablokowanie splotu trzewnego bądź przecięcie włókien nerwowych.
W przypadku niewydolności wewnątrzwydzielniczej związanej z cukrzycą leki dobierane są w zależności od poziomu zaburzeń i odpowiedzi organizmu na obniżenie poziomu glukozy we krwi. Jeśli chorym towarzyszy uporczywy ból, na który nie działają leki, można wdrożyć leczenie operacyjne. To rozwiązanie stosowane także w przypadku podejrzenia procesów nowotworowych i niektórych powikłań niewydolności. W leczeniu bardzo istotne jest też postępowanie żywieniowe. Dietę należy włączyć na stałe, nie tylko w trakcie zaostrzeń choroby, ale także w czasie remisji. Ma ona na celu wyrównanie masy ciała i usunięcie skutków niedożywienia. Należy włączyć do diety witaminy rozpuszczalne w tłuszczach. Są to: witamina A, D, E i K. Można uzupełniać niedobory żywieniowe suplementując potas, wapń i żelazo. Jest to szczególnie zalecane, jeśli chory cierpi na biegunki, które powodują utratę elektrolitów.