Przewlekły kaszel to jeden z rodzajów fizjologicznego odruchu organizmu, którego celem jest obrona przed czynnikami drażniącymi błonę śluzową dróg oddechowych (zanieczyszczenia powietrza, nadmiernie suche powietrze) i usunięcie powstałej w wyniku ich działania wydzieliny. Męcząca dolegliwość bywa również objawem chorób. W zależności od przyczyny może mieć rozmaity charakter oraz czas trwania – wyróżnia się kaszel ostry, przedłużający się oraz przewlekły, utrzymujący się powyżej 8 tygodni, który powinien skłonić do wizyty u lekarza.

Przewlekły kaszel u dziecka

Kaszel jest naturalnym odruchem fizjologicznym. Zdrowe dziecko może zakasłać kilkakrotnie w ciągu doby (nawet do 30–35 razy), a około 5% zdrowych dzieci kaszle również w nocy. Konsultacji lekarskiej wymaga jednak sytuacja, gdy ta dolegliwość trwa dłużej niż 8 tygodni.

Przewlekły kaszel u dziecka może mieć różne przyczyny. Najpowszechniejsze to:

• infekcje układu oddechowego przebiegające z uszkodzeniem nabłonka (krztusiec, zakażenia wirusowe);

• alergiczne i niealergiczne zapalenie błony śluzowej nosa, zatok, migdałka gardłowego czy migdałków podniebiennych;

• astma oskrzelowa;

• refluks żołądkowo-przełykowy;

• obecność ciała obcego;

• mukowiscydoza;

• przewlekłe i nawracające zapalenia oskrzeli i płuc (niedobory odporności);

• rozstrzenia oskrzeli (choroba charakteryzująca się nieprawidłowym poszerzeniem ścian oskrzeli oraz zmianami zapalnymi w ich obrębie);

• wady układu oddechowego (przetoka przełykowo‑tchawicza, tracheomalacja);

• wady serca i naczyń (pierścień naczyniowy, podwójny łuk aorty);

• odczyny polekowe (konsekwencja stosowania nitrofurantoiny, beta‑blokerów, inhibitorów konwertazy angiotensyny).

U dzieci w wieku szkolnych czasami pojawia się przewlekły kaszel psychogenny. Jest głośny i zazwyczaj nasila się w obecności innych osób, zwłaszcza grup rówieśniczych. Nie występuje w nocy. Ze względu na wywołujące go czynniki psychologiczne bywa trudny do wyleczenia.

Przewlekły kaszel u dorosłych

Przewlekły kaszel u dorosłych to dość częsta dolegliwość. Niejednokrotnie jest bagatelizowany i uznawany za objaw przedłużającej się infekcji dróg oddechowych, jednak trwający dłużej niż 8 tygodni powinien skłonić do wizyty u lekarza.

Przyczyny przewlekłego kaszlu mogą być bardzo poważne. Zwiastuje on czasami nowotwory, np. raka węzłów chłonnych. Towarzyszy mu wówczas niebolesne powiększenie węzłów chłonnych, wyczuwalne na szyi, pod pachami lub w pachwinach oraz pojawiające się o różnych porach dnia stany podgorączkowe lub gorączka, osłabienie czy nocne poty.

Przewlekły kaszel, długotrwałe kłopoty z połykaniem i szybki spadek masy ciała bywają objawem nowotworu przełyku, który najczęściej atakuje mężczyzn po 40. roku życia. Przewlekły kaszel może też zwiastować raka płuc, charakteryzującego się również chrypką, dusznością i pluciem krwią, choć ten typ nowotworu potrafi rozwijać się przez wiele lat bezobjawowo.

Częstą przyczyną przewlekłego kaszlu bywa astma – poważne schorzenie wywołujące ryzyko groźnych powikłań. Na jego rozwój wpływają czynniki genetyczne, ale również zanieczyszczenie powietrza, alergeny, zmiany pogody, intensywny wysiłek czy dym tytoniowy.

Do rzadszych przyczyn przewlekłego kaszlu u dorosłych należą:

• gruźlica;

• rozedma płuc;

• przerost migdałka gardłowego;

• zespół obturacyjnego bezdechu sennego;

• zaleganie woskowiny czy ciała obcego w przewodzie słuchowym zewnętrznym;

• niedoczynność tarczycy;

• mukowiscydoza;

• choroby układu krążenia (tętniak aorty, niewydolność krążenia).

Przewlekły kaszel z flegmą

Kaszel ze śluzową wydzieliną może towarzyszyć zwykłemu przeziębieniu czy infekcji wirusowej. Przewlekły kaszel z flegmą miewa także inne przyczyny. Jedną z najpowszechniejszych jest tzw. zespół ściekania wydzieliny po tylnej ścianie gardła. Tego typu dolegliwość może być spowodowana astmą oraz refluksem żołądkowo-przełykowym, czyli niewydolnością naturalnego mechanizmu umożliwiającego swobodne przemieszczanie się treści żołądkowej z żołądka do przełyku.

Refluks często jest przyczyną przewlekłego kaszlu u kobiet w ciąży. Może też wówczas zwiastować inne choroby – astmę, przewlekłe zapalenie oskrzeli, zapalenie płuc czy gruźlicę. Każda z nich stanowi potencjalne zagrożenie dla przebiegu ciąży i wymaga konsultacji lekarskiej.

Przewlekły kaszel – leczenie

Leczenie przewlekłego kaszlu powinno być poprzedzone rozpoznaniem jego przyczyny. Badaniami podstawowymi są rentgen klatki piersiowej, ocena laryngologiczna i spirometria z próbą odwracalności. Kaszel przewlekły o nieustalonej etiologii jest wskazaniem do wykonania bronchofiberoskopii, a także analiz bakteriologicznych i serologicznych potwierdzających bądź wykluczających tło infekcyjne.

Leczenie objawowe powinno odbywać się pod kierunkiem lekarza. Zazwyczaj stosuje się preparaty działające ośrodkowo i obwodowo, wpływające na ośrodek kaszlu w rdzeniu przedłużonym i ośrodki korowe.