Przewlekła niewydolność nerek to uszkodzenie narządu trwające dłużej niż 3 miesiące. Klasyfikacja przewlekłej niewydolności nerek opiera się na wskaźniku przesączania kłębuszkowego (GFR). Ponadto o uszkodzeniu nerek świadczy obecność białka lub krwinek czerwonych w moczu. Choroba ma charakter postępujący, jednak można zastosować leczenie spowalniające jej rozwój. Zalicza się do niego również odpowiednią dietę.

Przyczyny przewlekłej niewydolności nerek

Do głównych przyczyn przewlekłej niewydolności nerek zalicza się:

• cukrzycową niewydolność nerek,

• nadciśnienie tętnicze,

• miażdżycę,

• kłębuszkowe zapalenie nerek,

• wielotorbielowate zapalenie nerek,

• kamicę nerkową.

Niezależnie od przyczyny, z czasem dochodzi do spadku liczby nefronów (jednostek czynnościowych nerki) i zwłóknienia nerek. Ze względu na szerokie spektrum przyczyn, wskaźnik zachorowań jest bardzo wysoki. Osoby cierpiące z powodu miażdżycy, nadciśnienia czy cukrzycy na ogół borykają się z powikłaniem tych chorób w postaci niewydolności nerek.

Diagnostyka przewlekłej niewydolności nerek

Głównym wskaźnikiem obrazującym upośledzenie funkcji nerek jest wielkość GFR. Oblicza się ją ze wzoru uwzględniającego stężenie kreatyniny w surowicy krwi, wagę pacjenta, wiek i płeć. Wynik powyżej 90 ml/min świadczy o prawidłowej funkcji nerek. Przewlekła niewydolność nerek rozpoznawana jest przy GFR niższym niż 60 ml/min. W zależności od poziomu GFR wyróżnia się 5 stadiów przewlekłej niewydolności nerek:

• stadium 1 – prawidłowe GFR (powyżej 90),

• stadium 2, wczesne – GFR pomiędzy 60 a 89,

• stadium 3, umiarkowane – GFR pomiędzy 30 a 59,

• stadium 4, ciężkie – GFR pomiędzy 15 a 29,

• stadium 5, schyłkowa niewydolność nerek, mocznica – GFR poniżej 15. Stadium to obejmuje również pacjentów w czasie dializoterapii.

Objawy przewlekłej niewydolności nerek

Na obraz kliniczny, czyli objawy, nakłada się kilka czynników. Symptomy zależą od przyczyny uszkodzenia nerek. Jeśli przyczyną są cukrzyca lub nadciśnienie, pierwszym objawem jest obecność albumin w moczu. W przypadku niewydolności na tle zapalnym nerek najczęściej pojawiają się białkomocz, krwiomocz, obrzęki i wysokie ciśnienie krwi. Czasami pierwszymi objawami niewydolności nerek są wzrost ciśnienia tętniczego, a także częstsze oddawanie moczu, nawet w nocy.

Jeśli usuwanie wody i sodu przez nerki z organizmu jest nieskuteczne, są one zatrzymywane i generują wzrost ciśnienia, obrzęki, duszność i niewydolność serca. Ponadto w przebiegu niewydolności nerek dochodzi do upośledzenia wydzielania fosforanów i zaburzeń produkcji aktywnej postaci witaminy D. Grozi to rozwojem nadczynności przytarczyc i kwasicy, zaburzeniami struktury kośćca, wzrostem ryzyka zawału serca i udaru mózgu. Nerki odpowiedzialne są za usuwanie wszystkich toksyn z organizmu. Upośledzenie ich pracy skutkuje zatrzymaniem tych toksyn i mocznicą. Wpływa to na kondycję wszystkich narządów i układów, jak skóra, układ krwionośny, moczowy, krwionośny, nerwowy czy dokrewny. U dzieci przewlekła choroba nerek może być przyczyną upośledzonego wzrostu i niedoborów masy ciała.

Leczenie przewlekłej choroby nerek

Leczenie przewlekłej choroby nerek należy zacząć od określenia przyczyny choroby. Osoby ze wskaźnikiem przesączania kłębuszkowego poniżej 60 ml/min koniecznie muszą być regularnie konsultowane przez nefrologa. Nie da się cofnąć uszkodzenia części nefronów, jednak ważne jest wprowadzenie takiego postępowania, które spowoduje zwolnienie rozwoju uszkodzeń. Im wcześniej choroba nerek zostanie wykryta, tym większe są szanse na skuteczne wyhamowanie tych procesów.

Dieta w przewlekłej chorobie nerek

Przede wszystkim konieczne jest ograniczenie soli w ciągu dnia – poniżej 5 g na dobę, szczególnie u osób, u których dąży się do obniżenia ciśnienia tętniczego. Dieta ma fundamentalne znaczenie przy leczeniu chorób nerek. Substancje dostarczane do organizmu wraz z pożywieniem mogą stanowić zagrożenie przy upośledzeniu ich wydalania.

Dotyczy to przede wszystkim białka, potasu, fosforu i sodu. Ze względu na szeroki zakres przyczyn wywołujących przewlekłą niewydolność nerek, dieta nigdy nie jest taka sama. Różny stopień restrykcji obowiązuje w różnych jednostkach towarzyszących niewydolności nerek. Ograniczenie spożycia np. białka różne jest w zależności od stopnia upośledzenia przesączenia kłębuszkowego. W GFR powyżej 30 ml/min spożycie białka wynosi około 1 g/kg masy ciała. Przy spadku GFR poniżej 30 ml/min przyjmowanie białka należy zmniejszyć do 0,6–0,8 g/kg masy ciała. Nie wolno jednak stosować takich ograniczeń na własną rękę, a jedynie pod okiem dietetyka i lekarza, by nie doprowadzić do niedożywienia czy niedoborów pokarmowych. Kolejnym aspektem diety w przewlekłej niewydolności nerek jest tendencja do gromadzenia się fosforanów, szczególnie jeśli chory podlega dializoterapii. Konieczne jest wtedy ograniczenie spożycia fosforu. Dodatkowo ważne jest również zmniejszenie ilości potasu w diecie.

Produkty bogate w potas to np. mięso, konserwy, przetwory mięsne i rybne, ryby (szczególnie dorsz, halibut, makrela), brokuły, marchew, pomidory, szpinak, ziemniaki, szparagi, soczewica, brukselka, banan, mango, melon, śliwki, porzeczki, pomarańcze, grejpfruty, suszone owoce. Do produktów bogatych w fosfor zalicza się ryby, wędliny, podroby, jaja kurze, otręby, kasze, płatki zbożowe, suszone owoce, mleko i sery.