Badanie pola widzenia można przeprowadzić różnymi sposobami – począwszy od bardzo prostych, orientacyjnych, do precyzyjnych technik komputerowych. Najważniejszą kwestią pozostaje współpraca pacjenta – wszystkie te badania wymagają aktywnego uczestnictwa chorego.
Pole widzenia i jego ocena
Pole widzenia osoby zdrowej charakteryzuje się kilkoma cechami:
- obserwowany obraz powstaje na siatkówce oka, poszczególne widziane przedmioty rzutują się na jej określone strefy,
- obraz jest pomniejszony i odwrócony,
- dostrzegana przestrzeń jest większa z boku niż od strony nosa,
- pola widzenia oka lewego i prawego częściowo pokrywają się, co pozwala na uzyskanie w strefie wspólnej obrazów przestrzennych (trójwymiarowych) i precyzyjną ocenę odległości obserwowanych przedmiotów,
- każde oko ma tzw. plamkę ślepą – nie obserwuje przedmiotów rzutujących się na tarczę nerwu wzrokowego (miejsce wejścia tego nerwu do oka).
Badanie pola widzenia dotyczy strefy obwodowej – zwykle nie jest potrzebne w przypadku centralnego ubytku widzenia (obejmującego okolice tzw. plamki żółtej, czyli obszaru odbierającego impulsy z miejsca, na którym skupia się wzrok).
Ubytki pola widzenia – objawy
Zaburzenia widzenia centralnego są łatwo dostrzegalne przez chorego – niemożność czytania albo oglądania telewizji, trudności z rozpoznawaniem twarzy, numerów tramwajów, odległych napisów, zniekształcenia widzianych linii (dystorsje) to najbardziej typowe objawy.
Obwodowy (peryferyjny) ubytek pola widzenia jest trudniejszy do wczesnego rozpoznania przez pacjenta, tym bardziej że w przypadku uszkodzenia jednego oka obraz z tego obszaru przetwarza drugie oko, a mózg, nakładając oba widoki, koryguje braki. Chory najczęściej trafia do lekarza, twierdząc, że ma problemy z poruszaniem się – potyka się, zahacza o futryny, szafki, wystające przedmioty, często strąca rzeczy leżące na biurku lub stole.
Metody badania pola widzenia
Pole widzenia należy badać dla każdego oka osobno, drugie powinno być w tym czasie przysłonięte.
Najprostszą metodą badania jest próba Dondersa, w trakcie której chory patrzy na określony punkt znajdujący się przed nim, a badający przesuwa przed okiem palec lub wybrany przedmiot. Ruch wykonywany jest od obwodu (czyli od góry, dołu albo boku) do centrum pola widzenia. Chory zgłasza moment, w którym zauważa poruszający się element. Badanie jest bardzo orientacyjne, ale pozwala na wychwycenie dużych ubytków pola widzenia i określenie ich przybliżonej lokalizacji.
Metody instrumentalne to perymetria – badanie pola widzenia obiektów położonych na wewnętrznej powierzchni czaszy kulistej – oraz (mniej dokładna) kampimetria – obserwacja punktu pojawiającego się na powierzchni płaskiej, np. ścianie lub tablicy.
Perymetrię można podzielić na statyczną i dynamiczną. Metoda statyczna to rzutowanie na obserwowaną powierzchnię nieruchomego punktu o zwiększającej się intensywności. Pacjent ma zgłosić moment, w którym go zobaczy.
Perymetria kinetyczna to przesuwanie po obserwowanej powierzchni punktów o różnych barwach i natężeniach od obwodu ku środkowi (podobnie jak w teście Dondersa). Tu rolą badanego również jest zgłoszenie pojawienia się punktu w jego polu widzenia.
Badanie pola widzenia – ocena wyników
Metody automatyczne pozwalają na uzyskanie wyników w postaci map obrazujących obszar, który chory widzi, a także zawierających informacje o tym, jaka jest wrażliwość siatkówki na impulsy świetlne. Oba te elementy mogą świadczyć o toczącym się procesie chorobowym.
Komputer jest w stanie obliczyć procentowy ubytek pola widzenia, a w przypadku powtarzania badań u tego samego chorego na tym samym sprzęcie – nawet pokazać różnicę między badaniem aktualnym a poprzednim. Pozwala to stwierdzić, czy stan pacjenta uległ zmianie.
Przyczyny zawężenia pola widzenia
Ubytek pola widzenia może być spowodowany schorzeniami oka lub wynikać z problemów neurologicznych. Najczęstszą przyczyną oczną centralnego niedowidzenia jest starcze zwyrodnienie plamki (AMD). Do przyczyn neurogennych zalicza się np. zapalenie nerwu wzrokowego, zator tętnicy środkowej siatkówki.
Peryferyjny ubytek pola widzenia może pojawiać się w przebiegu chorób, takich jak:
- odwarstwienie siatkówki (spowodowane procesem chorobowym lub urazem),
- zwyrodnienie siatkówki,
- nowotwory gałki ocznej (czerniak złośliwy),
- schorzenia nerwu wzrokowego lub ośrodkowego układu nerwowego.
Interpretacja ubytków pola widzenia musi być połączona z pozostałymi badaniami okulistycznymi. Dopiero kompleksowa ocena pozwala na doprecyzowanie rozpoznania i określenie właściwego leczenia.