Pleocytoza to pojęcie używane głównie w odniesieniu do wyników badania płynu mózgowo-rdzeniowego. W ocenie cytologicznej PMR nie stosuje się za to określeń typowych dla opisu krwi obwodowej, gdzie mówi się np. o leukocytozie czy limfocytozie.

Pleocytoza – co to jest?

Pleocytoza to stan, w którym w płynie mózgowo-rdzeniowym pojawia się zwiększona liczba komórek znajdujących się normalnie w krwi obwodowej. W warunkach fizjologicznych występują one w PMR w niewielkich ilościach, lecz (według różnych standardów) nie przekraczają liczby 4–5 sztuk w mikrolitrze (4–5/µl). Podwyższony poziom krwinek świadczy natomiast o ich intensywnym przedostawaniu się do płynu mózgowo-rdzeniowego. Wynika to zwykle z procesu chorobowego trwającego w obrębie mózgu, rdzenia przedłużonego lub kręgowego lub opon mózgowo-rdzeniowych. Określenie rodzaju krwinek (limfocyty T, limfocyty B, neutrofile wielo- lub jednojądrzaste, erytrocyty) pomaga stwierdzić, jaka jest natura schorzenia.

Jak zbudowany jest nasz mózg? Zobaczcie na filmie:

Pobieranie płynu mózgowo-rdzeniowego do badania

Płyn mózgowo-rdzeniowy najczęściej pobiera się do badania w trakcie nakłucia lędźwiowego. Badanie to można wykonywać zarówno u chorych przytomnych, jak i nieprzytomnych. Pacjent znajduje się w pozycji leżącej na boku lub siedzącej, z klatką piersiową mocno pochyloną do przodu i silnie wygiętymi plecami. Dzięki temu uzyskuje się poszerzenie szczelin pomiędzy wyrostkami kolczystymi kręgów lędźwiowych.

Nakłucie wykonuje się zwykle pomiędzy trzecim i czwartym albo czwartym i piątym kręgiem lędźwiowym (L3–L4 albo L4–L5) ze względu na fakt, że na tej wysokości nie ma już rdzenia kręgowego, który igła punkcyjna mogłaby uszkodzić. Po odkażeniu powłok wkłuwa się relatywnie grubą igłę, przez którą można podać do tkanki podskórnej niewielkie ilości środka miejscowo znieczulającego. Wkłucie do kanału kręgowego następuje po przebiciu więzadła żółtego kręgosłupa oraz opon twardej i pajęczej.

Pierwszym elementem badania jest zmierzenie ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego lub określenie intensywności jego wypływania (w warunkach prawidłowych kapie on z igły). Następnie jego próbki pobiera się w sposób sterylny do różnego typu testów. Jednym z nich jest badanie cytologiczne, czyli na obecność elementów morfotycznych – komórek.

Ocenę pleocytozy w PMR powinno wykonywać się jak najszybciej – najlepiej jeszcze w trakcie nakłucia lub bezpośrednio po nim – ze względu na fakt, że niektóre komórki (np. limfocyty) zaczynają rozpadać się w ciągu kilkudziesięciu minut od pobrania materiału. Powoduje to nie tylko zafałszowanie wyników cytologii, ale wpływa również na pomiar stężenia białka, gdyż produkty rozpadu komórek zawyżają ten wynik. Jeśli badanie nie może być wykonane natychmiast, materiał należy przechowywać w temperaturze 3–5oC. 

Klasyczną cytologię uzupełnia się bardzo często cytometrią przepływową (metodą, która w sposób automatyczny pozwala zliczyć i zróżnicować krwinki w sytuacji, gdy jest ich bardzo dużo) oraz badaniami immunohistochemicznymi osadu płynu mózgowo-rdzeniowego (który składa się głównie z komórek).

Wykonywana w ramach badania cytologicznego ocena mikroskopowa pozwala w niektórych przypadkach stwierdzić obecność znacznej liczby bakterii w PMR i niekiedy rozpoznać je. Jednak podstawowe znaczenie w ocenie obecności infekcji ma wykonanie posiewu na obecność bakterii lub wirusów. W PMR mogą być również obecne komórki nowotworowe, co zwykle jednoznacznie potwierdza rozpoznanie.

Pleocytoza PMR a procesy chorobowe ośrodkowego układu nerwowego

Pleocytoza jest objawem diagnostycznym, który w sposób niespecyficzny może wskazywać na istnienie określonej patologii mózgu, rdzenia przedłużonego lub kręgowego oraz opon mózgowo-rdzeniowych.

W warunkach normalnych ok. 70% komórek w PMR to limfocyty, a 30% – jednojądrzaste granulocyty obojętnochłonne (neutrofile). Istotny wzrost liczby komórek wielojądrzastych może świadczyć o guzie ośrodkowego układu nerwowego albo ostrym procesie zapalnym mózgu lub opon. Jeśli ma on charakter ropny, pleocytoza może być tak wielka, że wynik badania określa liczbę komórek jedynie jako cpw – całe pole widzenia, bez podania wartości liczbowych.

Pleocytoza obejmująca głównie komórki jednojądrzaste to efekt infekcji wirusowych, neuroboreliozy, gruźlicy, kiły czy późnych faz innych infekcji bakteryjnych. Obecność znacznych ilości limfocytów typu B sugeruje niekiedy konieczność diagnozowania chorego w kierunku chłoniaka. Niewielka pleocytoza obejmująca głównie limfocyty typu T jest opisywana np. w przypadkach stwardnienia rozsianego (SM). Liczne erytrocyty (czerwone krwinki) są zwykle dowodem na obecność krwawienia podpajęczynówkowego.

W każdym przypadku pleocytozy ostateczne rozpoznanie stawiane jest przez specjalistów na podstawie wszystkich dostępnych informacji: wywiadu, klinicznego badania neurologicznego, wyników badań obrazowych, takich jak magnetyczny rezonans jądrowy (NMR, MR) czy tomografia komputerowa (CT). Niekiedy uzupełniająco wykonuje się również badania naczyniowe (angiograficzne). Dzięki temu można precyzyjnie określić lokalizację i rodzaj procesu chorobowego oraz niezbędny zakres leczenia.