Pierwiosnek to roślina uważana za zwiastun wiosny. Wiele odmian pierwiosnków jest objętych częściową lub całkowitą ochroną gatunkową i w stanie dzikim rzadko występuje w Polsce. Rośliny te często uprawiane są w ogrodach lub rosną w wersji doniczkowej. Największe zastosowanie znalazł pierwiosnek lekarski. Cała roślina wykorzystywana jest jako surowiec zielarski. Wykazuje pozytywne działanie na układ oddechowy, wspomaga leczenie trudno gojących się ran i łagodzi bóle głowy.

Pierwiosnek lekarski – wiadomości ogólne

Pierwiosnek lekarski (z łac. Primula officinalis), zwany też pierwiosnką lekarską, to roślina rosnącą powszechnie w Europie i Azji. W Polsce spotyka się ją na terenach nizinnych. W stanie dzikim objęta jest ścisłą ochroną gatunkową. Roślina ta używana jest w lecznictwie, kuchni, kosmetologii, farmacji, ale i pełni funkcje dekoracyjne. Kwitnie wczesną wiosną, od marca do maja. Kwiaty pierwiosnka lekarskiego stanowią składnik marynat, sałatek, win, dżemów. W sprzedaży znaleźć można kosmetyki z pierwiosnkiem, a najbardziej znany jest odświeżający tonik. Spośród leków ceni się syropy na kaszel wzbogacone wyciągiem z pierwiosnka i maści na trudno gojące się rany i skaleczenia. Dla celów leczniczych uprawiany jest przemysłowo.

Pierwiosnek lekarski – właściwości i działanie lecznicze

Pierwiosnek lekarski wykazuje pozytywne działanie na ludzki organizm. Napar z liści pierwiosnka (z łac. Folium primulae) okazuje się pomocny w przypadku przeziębienia, grypy, męczącego kaszlu, stanów zapalnych gardła i oskrzeli, pylicy i gruźlicy płuc. Jest doskonałym środkiem wykrztuśnym ze względu na dużą zawartość saponin, ale i działa przeciwszkorbutowo. Dodatkowo dostarcza witaminy C, która podnosi ogólną odporność organizmu. Niestety spożywany w nadmiarze napar z pierwiosnka lekarskiego może wywoływać skutki uboczne, jak nudności, biegunka, wymioty.

Przygotowana na bazie korzeni (z łac. Radix primulae) lub kwiatów (z łac. Flos primulae) pierwiosnka lekarskiego herbata stosowana jest do łagodzenia objawów migren, bólów głowy, bezsenności, napięcia nerwowego i wykazuje działanie uspokajające, moczopędne, przeciwobrzękowe, gojące. Pierwiosnek stosowany jest do kuracji oczyszczających i odtruwających organizm. Korzeń stanowi źródło m.in.: saponin trójterpenowych, olejków eterycznych, glikozydów fenolowych, garbników, cukrów. Z kolei kwiat zawiera liczne flawonoidy, saponiny, karotenoidy. Napar z pierwiosnka może być także stosowany zewnętrznie do przygotowania okładów, które poleca się na rany pooperacyjne, a także osobom cierpiącym na reumatyzm, obrzęki.

Sporą popularnością cieszy się olej z pierwiosnka lekarskiego (z łac. Oleum primulae). Jest źródłem kwasów z grupy omega-6, wpływa na funkcjonowanie układu krążenia i przebieg procesów metabolicznych. Obniża poziom cholesterolu LDL i trójglicerydów w surowicy krwi, przez co wykazuje działanie przeciwmiażdżycowe. Za opakowanie 60 kapsułek płaci się około 42 zł.

Jak przygotować wino z pierwiosnka lekarskiego?

Wino z pierwiosnka lekarskiego to środek regulujący krążenie krwi. Oto przepis na wino z pierwiosnka lekarskiego:

Należy 4,5 kg cukru rozpuścić w 12 l wrzącej wody. Po ostudzeniu do roztworu dodaje się 4 l bardzo drobno posiekanych kwiatów pierwiosnka lekarskiego. Następnie wrzuca się cienkie plasterki uzyskane z 2 cytryny i drożdże Portwein, Madera albo Tokaj. Miksturę odstawia się w dość ciemne i ciepłe miejsce do czasu zakończenia procesu fermentacji. Następnie zlewa się i przecedza miksturę, a potem dodaje się 6 l półsłodkiego białego wina gronowego i odstawia do klarowania. Na koniec wino przelewa się do szczelnie zamkniętych butelek.

Kiedy warto leczyć się ziołami? Dowiesz się tego z filmu:

Inne gatunki pierwiosnków – krótka charakterystyka

Do nieco mniej znanych niż pierwiosnek lekarski gatunków rośliny z rodziny pierwiosnkowatych należą m.in.: pierwiosnek wyniosły, pierwiosnek bezłodygowy, pierwiosnek kubkowaty, pierwiosnek japoński, pierwiosnek ząbkowany, pierwiosnek łyszczak. Przekornie mianem pierwiosnka zwyczajnego nazywa się jednego z najliczniejszych ptaków leśnych w Europie, który oprócz kwiatów pierwiosnków zwiastuje w Polsce wiosnę. Oto krótka charakterystyka niektórych z wyżej wymienionych roślin.

Pierwiosnek wyniosły (z łac. Primula elatior), zwany też pierwiosnką wyniosłą, to roślina porastająca najczęściej tereny górzyste. W Polsce występuje powszechnie w Karpatach i Sudetach. Pierwiosnek wyniosły pełni rolę rośliny ozdobnej. Najczęściej znajdzie się go w ogródkach skalnych o gliniasto-próchnicznym podłożu, na wilgotnym i zacienionym stanowisku. Od 1957 r. pierwiosnek wyniosły znajduje się pod ochroną częściową.

Pierwiosnek bezłodygowy (z łac. Primula vulgaris), znany też jako pierwiosnka bezłodygowa, to roślina występująca na terenach południowej i zachodniej Europy, Azji Mniejszej i północnej Afryki. W Polsce rośnie tylko forma uprawna pierwiosnka bezłodygowego, zaś roślinę w stanie dzikim uważa się za wymarłą. Dlatego też objęta jest ścisłą ochroną gatunkową. Odgrywa funkcję rośliny ozdobnej. Najlepiej rośnie na półcienistym stanowisku i próchnicznej glebie.

Pierwiosnek kubkowaty (z łac. Primula obconica), zwany też jako pierwiosnek pokojowy, pierwiosnka kubkowata, prymulka pokojowa, wywodzi się z Tajlandii i Chin. W Polsce to roślina ozdobna rosnąca w doniczkach w warunkach pokojowych. Kwitnienie od listopada do stycznia.

Pierwiosnek ząbkowany (z łac. Primula denticulata) to roślina rodzimie występująca na górzystych terenach Tybetu, Afganistanu, Nepalu. W Polsce tylko uprawna – dekoruje rabaty, ogrody skalne, obrzeża oczek wodnych. Kwiaty pojawiają się od marca do kwietnia.

Bibliografia:

1. Piękoś-Mirkowa H., Mirek Z., Rośliny chronione, Warszawa, Multico Oficyna Wydawnicza, 2006.

2. Matuszkiewicz W., Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Warszawa, PWN, 2006.

3. Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z., Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe, Kraków, Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014.